1936-1948 illərdə sədr (18 sentyabr 1885 — 23 noyabr 1948)

Azərbaycan xalqının dünyaya bəxş etdiyi görkəmli şəxsiyyətlərdən biri də Üzeyir bəy Hacıbəylidir. Onun adı xalqımızın yaddaşında novator bəstəkar, milli musiqili teatrın yaradıcısı, mahir dramaturq, jurnalist, pedaqoq, musiqişünas, ictimai xadim, maarifçi, təşkilatçı kimi yaşamaqdadır.1908-ci il yanvarın 12-də Bakıda milyonçu-mesenat H.Z.Tağıyevin teatrında ilk dəfə göstərilən «Leyli və Məcnun» operası Üzeyir bəy Hacıbəylinin ilk səhnə əsəri olmaqla yanaşı, bütün Şərqdə, müsəlman aləmində tamaşaya qoyulmuş ilk milli opera idi. Bu operanın səhnə təcəssümü ilə Azərbaycanda milli musiqili teatrın bünövrəsi qoyuldu və milli operamızın ilk ifaçıları cəsarətlə böyük sənət meydanına qədəm qoydular. Qısa zamanda Hüseynqulu Sarabskinin, Əhməd Ağdamskinin, Hüseyn Ərəblinskinin, Hənəfi Terequlovun, Ceyhun Hacıbəylinin və daha neçə-neçə sənətkarların adları Üzeyir Hacıbəylinin yaratdığı opera və operettaların qəhrəmanların səhnədə təcəssüm etdirən ulduzlar kimi parlamağa başladı.»Leyli və Məcnun» operasının böyük müvəffəqiyyətindən sonra yaranan «Şeyx Sənan», «Şah Abbas və Xurşidbanu», «Əsli və Kərəm», «Rüstəm və Söhrab», «Harun və Leyla» operaları, «Ər və arvad», «O olmasın, bu olsun», «Arşın mal alan» operettaları Üzeyir bəyə ümumxalq məhəbbəti qazandırmaqla yanaşı, böyük dünya şöhrəti gətirmiş oldu.Üzeyir bəy Hacıbəylinin əsərləri müxtəlif dillərə tərcümə olunur, Zaqafqaziyanın, Orta Asiyanın, İranın, Türkiyənin, Rusiyanın və Avropa şəhərlərində tamaşaya qoyulur.1913-cü ildə yaranan «Arşın mal alan» operettası isə daha böyük şöhrət qazanmış oldu. «Arşin mal alan» operettası 69 dilə tərcümə olunmuş, 4 dəfə ekranlaşdırılmış, 120-dən çox teatrın səhnəsində tamaşaya qoyulmuşdur. Bu göstərici dünyada çox az bəstəkara, dramaturqa qismət olmuş bir şərəf və səadətdir.Lakin Üzeyir bəyin yaradıcılığı təkcə bədii əsərlərlə məhdudlaşmadı. O, istedadlı musiqişünas-alim kimi böyük tədqiqat işləri apararaq, yüzlərlə məqalə və «Azərbaycan xalq musiqisinin əsaslərı» kimi monumental bir monoqrafiyanı yaratmış oldu.

1948-1952 illərdə sədr (12 may 1907 — 10 iyun 1983)

Azərbaycan Respublikasının xalq artisti, dövlət mükafatı laureatı, professor Səid Rüstəmov Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin ən görkəmli nümayəndələrindən biri, xalq çalğı alətləri orkestrinin dirijoru, pedaqoq, folklor tədqiqatçısı və ictimai musiqi xadimi olmuşdur.

Səid Əli oğlu Rüstəmov 1907-ci il mayın 12-də İrəvan (indiki Yerevan) şəhərində anadan olmuşdur. 1921-ci ildə o, Bakıya köçərək müəllimlər seminariyasını, 1929-cu ildə Musiqi Texnikumunu və 1932-ci ildə Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun kimya fakultəsini bitirmişdir.

Səid Rüstəmov musiqi sənətinə ilk dəfə tarzən kimi gəlmiş, bu sənətin sirlərini Azərbaycan professional musiqisinin banisi Üzeyir Hacıbəyovdan və tarzən Mansur Mansurovdan mənimsəmişdir. S.Rüstəmov 1931-ci ildə Ü.Hacıbəylinin təşkil etdiyi ilk notlu Azərbaycan xalq çalğı alətləri orkestrinin yarandığı gündən əvvəl konsertmeyster, daha sonra isə həmin orkestrin bədii rəhbəri və baş dirijoru kimi uzun illər fəaliyyət göstərmişdir. 30-cu illərdə bəstəkarlığa başlayan S.Rüstəmovun ilk əsəri — «Bayatı-kürd» muğamı əsasında fantaziya məhz xalq çalğı alətləri orkestri üçün yazılmışdı.

Sonralar o, həmin orkestr üçün «Cəngi» və «Qəhrəmani» pyeslərini, üç süita, tar konserti və bir sıra kantatalar bəstələmişdir. Bəstəkarın yaradıcılığında mahnı janrı mühüm yer tutur. Mübaliğəsiz qeyd etmək olar ki, S.Rüstəmov professional musiqi tariximizə əsil mahnı ustadı kimi daxil olmuşdur. Geniş dinləyici kütlələri tərəfindən sevilən «Alagöz», «Qurban adına», «Bənövşə», «Haradasan» və s. mahnıları bəstəkara ümumxalq məhəbbəti qazandırmışdır.Onun «Sürəyya», «Mən sülhə səs verirəm», «Sumqayıt» mahnıları Dövlət mükafatına layiq görülmüşdür. S.Rüstəmov həmçinin, 1957-ci ildə xalq çalğı alətləri orkestrlərinin Ümumittifaq baxımında Qızıl medal qazanmışdır. S.Rüstəmovun Azərbaycanda musiqili komediya janrının inkişafı sahəsində mühüm rolu olmuşdur. O, müasir mövzuda yazılmış ilk musiqili komediyaların — «Beş manatlıq gəlin», «Durna», «Rəisin arvadı» komediyalarının müəllifidir. Bəstəkar habelə, dram tamaşalarına, o cümlədən — «Hacı Qara», «Vaqif», «Almas», «Bahar suları» və b. tamaşalara musiqi yazmışdır. S.Rüstəmov 30-cu illərdən başlayaraq, əvvəl Bakı Musiqi Texnikumunda, 1958-ci ildən etibarən Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında xalq musiqisi kafedrasının tar sinfində müəllimlik etmiş, müəyyən illərdə kafedra müdiri kimi çalışmışdır. O, bu ixtisas üzrə professor elmi adını alan ilk mütəxəssis olmuşdur. Onun yetirmələri hazırda respublikanın görkəmli tarzənləri, bəstəkarları və dirijorlarıdırlar. S.Rüstəmov 1935-ci ildə ilk dəfə olaraq «Tar məktəbi» tədris vəsaitini yazmış, Azərbaycan dilində ilk «Not savadı» dərsliyinin müəlliflərindən biri olmuşdur. S.Rüstəmov, həmçinin, orta və ali musiqi məktəbləri üçün S.R.Konüsün «İbtidai musiqi nəzəriyyəsi» və N.Rimski-Korsakovun «Harmoniya» dərsliklərini Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir. S.Rüstəmovun yaradıcılıq fəaliyyətinin mühüm sahəsini musiqi folklorçuluğu təşkil edir.

S.Rüstəmov Cabbar Qaryağdıoğlunun oxumalarından «50 xalq mahnısı» məcmüəsini və görkəmli aşıqların ifasından yazılmış 4 aşıq mahnıları məcmuələrini tərtib etmişdir. O, xalq musiqisi nümunələrini toplayaraq «Rəng» və «Azərbaycan xalq rəqsləri» toplularını çap etdirmiş, Bülbülün redaktəsi ilə «300 xalq mahnısı» toplusunun nəşrə hazırlanmasına fəal kömək göstərmişdir. S.Rüstəmov fəal ictimai musiqi xadimi kimi 1934-cü ildən Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının üzvü, habelə onun İdarə Hey’ətinin üzvü, 1949-1953-cü illərdə isə sədri olmuş, milli musiqi mədəniyyətimizin inkişafı naminə əzmlə çalışmışdır.       S.Rüstəmovun gözəl musiqisi xalqımızın qəlbində daim yaşayacaq. Hazırda Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Şirkətinin xalq çalğı alətləri orkestri S.Rüstəmovun adını daşıyır.

1953-1982 illərdə sədr (5 fevral 1918 — 13 may 1982)

Zəmanəmizin böyük bəstəkarı, SSRİ və Azərbaycan Respublikasının xalq artisti, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, Dövlət Mükafatları laureatı, akademik Qara Qarayevin XX əsr Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişafında müstəsna xidmətləri olmuşdur.

Dahi Üzeyir Hacıbəyli məktəbinin münbit zəminində yetişmiş, novator səciyyəli Qarayev sənəti Azərbaycanın dünya musiqi xəzinəsinə bəxş etdiyi ən nadir incilərindəmdir.

Qara Əbülfəz oğlu Qarayev 1918-ci il fevralın 5-də Bakı şəhərində görkəmli həkim, professor Əbülfəz Fərəc oğlu Qarayevin ailəsində anadan olmuşdur. O, ilk musiqi təhsilini Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası nəzdindəki fəhlə fakultəsində almış, daha sonra bəstəkarlıq üzrə professor Rudolfdan və «Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları» üzrə Ü.Hacıbəyovdan dərs almışdır. 1941-ci ildə Q.Qarayev Cövdət Hacıyevlə birgə P.İ.Çaykovcki adına Moskva Dövlət Konservatoriyasında professor D.D.Şostakoviçin bəstəkarlıq sinfində təhsilini davam etdirmişdir.

Bəstəkarın «Yeddi gözəl» və «İldırımlı yollarla» baletləri, «Leyli və Məcnun» simfonik poeması, «Zəriflik» monooperası, «Çılğın qaskoniyalı» musiqili komediyası, «Don Kixot» simfonik qravürləri, simfoniyaları, skripka və simfonik orkestr üçün Konserti, «Alban rapsodiyası», «Vyetnam» süitası, «Gürcüstan təpələrində» və «Mən sizi sevirdim» romansları, fortepiano prelüdləri və b. əsərləri musiqi xəzinəmizin inciləri hesab edilir.

Bəstəkarın şah əsərləri — «Yeddi gözəl» və «İldırımlı yollarla» baletləri, «Leyli və Məcnun» simfonik poeması ölkəmizin hüdudlarından çox-çox uzaqlarda — keçmiş Sovetlər məkanının müxtəlif şəhərlərində, habelə Misir, Bolqarıstan, Rumıniya, Çexoslavakiya və b. ölkələrin səhnələrində tamaşaya qoyulmuş, müxtəlif beynəlxalq festivallarda ifa olunmuş qrammofon vallarına yazılmışdır. Bəstəkarın əsərləri dünyanın bir çox şəhərlərin məşhur konsert salonlarında səslənir, onun simfonik və kamera əsərləri görkəmli ifaçılarının və dirijorlarının repertuarında özünə möhkəm yer tutmaqdadır.

Ü.Hacıbəylidən sonra milli musiqimizin və Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin inkişafında əvəzsis xidmətlər göstərən Q.Qarayev öz əsərləri ilə Azərbaycanın milli hüdudlarını genişləndirmiş və ölkəmizin sərhədlərini aşaraq dünya şöhrəti almağa nail olmuşdur.

Q.Qarayev Azərbaycan musiqisində ilk dəfə olaraq müasir bəstəkarlıq texnikasından istifadə edərək milli simfonik janrının inkişafında yeni dövr açmışdır. Bu səpkidə yazılmış onun III simfoniyası, Skripka və simfonik orkestr üçün Konsert müasir zəmanəmizin parlaq musiqi nümunələrindəndir.

Q.Qarayevin görkəmli ictimai musiqi xadimi kimi səmərəli fəaliyyəti çox diqqətəlayiqdir. O, uzun illər SSRİ Bəstəkarlar İttifaqının katibi, 1952-ci ildən etibarən ömrünün sonuna qədər Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının Sədri, Azərbaycan Respublikası Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, 4 dəfə SSRİ Ali Sovetinin Deputatı olmuşdur.

35 il Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının professoru kimi pedaqoji fəaliyyət göstərən Q.Qarayev 70-ə qədər professional bəstəkar yetişdirmişdir. Qarayev məktəbinin R.Hacıyev, A.Məlikov, V.Adıgözəlov, H.Xanməmmədov, X.Mirzəzadə, P.Bülbüloğlu, T.Bakıxanov, M.Mirzəyev, O.Zülfüqarov, M.Quliyev, L.Vaynşteyn, F.Qarayev, F.Əlizadə, E.Sabitoğlu, S.İbrahimova, İ.Hacıbəyov, v. b. nümayəndələrinin əsərləri respublikamızın sərhədlərindən çox-çox uzaqlarda rəğbətlə qarşılanır.

1990-2000 illərdə sədr (7 noyabr 1917 — 4 oktyabr 2000)

Tofiq Quliyev 12 yaşında Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası yanında peşə məktəbinə, 1934-cü ildə Konservatoriyaya daxil olub. Həm İ.S. Aysberqin sinfində fortepiano, həm də S.Q. Ştrasserin sinfində dirijorluq dərsi alıb və 1936-cı ildə Konservatoriyanı bitirib.

1931-ci ildə Asəf Zeynallının məsləhəti ilə M.Ə.Sabirin sözlərinə «Məktəbli» mahnısını bəstələyib. 1935-ci ildə M.Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında dirijorluğa başlayıb. 1936-cı ildə bəstəkar Z.Bağırovla birgə «Rast», «Segah», «Zabul», «Dügəh» muğamlarını fortepianoda hazırlayıb.

Üzeyir Hacıbəyovun təşəbbüsü ilə təhsilini davam etdirmək üçün Moskva Dövlət Konservatoriyasına göndərilib. Tezliklə orada A. Tfasmanın rəhbərlik etdiyi orkestrdə pianoçu işləməyə başlayıb.

1939-cu ildə Bakıya qayıdıb və 1941-ci ildə «Qırmızı ordu» ansamblını yaradıb. 402-ci diviziyanın tərkibində çalışan ansambl üçün müxtəlif patriotik mahnılar yazıb. 1943-cü ildə iki yerə bölünən ansamblın «Qırmızı flot» hissəsinin rəhbəri olub.

Müharibədən sonra M. Əzizbəyov (dram), S. Vurğun (rus dram), M. Qorki (gənc tamaşaçılar) teatrları ilə əməkdaşlıq edib. XX əsrin 40-cı illərindən həm də kino sahəsində işləməyə başlayıb.[1] 1948-ci ildə Moskva Dövlət Konservatoriyasında təhsilini davam etdirib. 1951-ci ildə aspiranturaya daxil olub və A.Qaukun rəhbərliyi altında elmi iş müdafiə edib. Həmin il «Azərbaycan xalq rəqsləri» toplusunu hazırlayanlardan biri olub.

1954-cü ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında dərs deməyə başlayıb.
1956-1958-ci illərdə bir neçə mahnısı «Azərbaycan mahnıları» musiqi cildinə salınıb.
1958-ci ildə Filarmoniyanın bədii rəhbəri, sonra direktoru olub.
1960-1970-ci illərdə bir çox beynəlxalq konfrans, festival, incəsənət günlərində iştirak edib.

2007-bu gunə kimi sədr

Firəngiz Əliağa qızı Əlizadə — Azərbaycanın görkəmli bəstəkarı, UNESCO-nun Sülh artisti, Azərbaycan Respublikasının xalq artisti (2000), professor Firəngiz Əlizadə müasir Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin dünya miqyasında ən tanınmış simalarındandır. Onun əsərləri xarici ölkələrdə ən böyük konsert və teatr səhnələrində, beynəlxalq festivallarda adlı-sanlı ifaçılar tərəfindən səsləndirilir. Onun musiqisi minlərlə xarici dinləyicilər tərəfindən böyük rəğbətlə qarşılanaraq, ən geniş beynəlxalq arenada şöhrət qazanmışdır. Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi (1990), AMEA-nın müxbir üzvü (2017), professor (1999), Azərbaycan Respublikasının xalq artisti (2000), Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi Himayəçilik Şurasının üzvü.Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının Sədri.

1992-ci ildə F.Əlizadəyə Türkiyə dövləti tərəfindən “Boş beşik” baletinin yaradılması sifariş olunmuşdur. Həmin əsər Mersin Opera və Balet Teatrının açılışı münasibəti ilə səhnəyə qoyulmuşdur. 1997-ci ilə qədər F.Əlizadə Mersin Opera və Balet Teatrında və Mersin Konservatoriyasında professor vəzifəsində çalışmışdır.

1999-cu ildə isə o, Almaniyaya, Berlin İncəsənət Akademiyasının (“Akademie der Künste”) professoru vəzifəsinə dəvət olunmuşdur. 2007-ci ilə kimi burada bəstəkar, pianoçu və dirijor kimi fəaliyyət göstərmişdir.

F.Əlizadənin fəaliyyəti çoxşaxəli və genişdir. F.Əlizadə bir bəstəkar, pianoçu, dirijor, musiqi-ictimai xadim kimi beynəlxalq aləmdə böyük nüfuz qazanmışdır. Bir pianoçu kimi o, A.Berq, P.Hindemit və digər XX əsr xarici ölkə bəstəkarlarının müasir əsərlərinin ölkəmizdə tanıdılmasında mühüm rol oynamış, bir çox Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərinin ilk ifaçısı olmuşdur. Öz əsərlərinin təqdimatında da o, həm pianoçu, həm də dirijor kimi çıxış edir.

F.Əlizadə öz yaradıcılığı ilə milli mədəniyyətimizi Azərbaycanın hüdudlarından çox-çox uzaqlarda parlaq şəkildə təmsil edir. Onun əsərləri bir çox xarici ölkələrdə ifa olunmuş, o, həmin ölkələrin “composer in residence” (ölkənin rəsmi bəstəkarı) fəxri tituluna layiq görülmüşdür.

F.Əlizadə müxtəlif janrlarda bir sıra musiqi əsərlərinin müəllifidir: “İntizar”, “Sənin adın Dənizdir”, “Ağ atlı oğlan” operaları, “Boş beşik” və “Stadt-Graniza” baletləri, “Habilsayağı”, “Muğamsayağı”, “Oazis”, “Dərviş”, “Abşeron” — müxtəlif ifaçılıq tərkibi üçün instrumental əsərlər, “Silk road” Konserti, violonçel və orkestr üçün Konsert “Mərsiyə”, böyük simfonik orkestr üçün “İthaf” və s. əsərlər.

Son illərdə xarici ölkələrin musiqi kollektivlərinin sifarişi ilə yazılmış və ifa olunmuş əsərlərdən: Violoçel üçün “Oyan!” (Paris, Fransa, 2005), Kvintet üçün “Xəzər” (Nyu-York, ABŞ, 2006), Fleyta, klarnet, skripka və zərb alətləri üçün “Atəş” (Sietl, ABŞ, 2006); “Optical İdentity” baleti (Sinqapur, 2007); Misteriya “Al Kamandjaty” (Roma, İtaliya, 2007), Skripka üçün “Dastan” (Auqsburq, Almaniya, 2007), Hazırlanmış fortepiano, violonçel və kamera orkestri üçün “Dəniz” (Bern, İsveçrə, 2008), “Your name means the Sea” operası (Hyuston, ABŞ, 2011), Xanəndə, flamenko ifaçısı və ansambl üçün “Mugflagamenco” (Amsterdam, Hollandiya, 2011), Skripka və fortepiano üçün “İmpuls” (ABŞ, 2012), Fortepiano üçün “Landscape” (Fransa, 2012) və s. qeyd etmək olar.

F.Əlizadə 1974-cü ildən SSRİ və Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının üzvüdür. 1979-cu ildən Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı İdarə heyətinin katibi olmuşdur. 2007-ci ildən Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri seçilmiş və bu günə kimi həmin vəzifədə fəaliyyətini davam etdirir.

F.Əlizadə respublikanın musiqi-ictimai həyatında önəmli rolu olan görkəmli musiqi xadimidir. O, Heydər Əliyev Fondunun rəhbərliyi ilə keçirilən I, II və III “Muğam Aləmi” Beynəlxalq Musiqi Festivallarının, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının layihəsi əsasında Şəkidə və Bakıda keçirilən I, II, III, IV, V, VI və VII “İpək yolu” Beynəlxalq Musiqi Festivallarının bədii rəhbəri kimi, “Üzeyir dünyası” layihəsinin baş redaktoru kimi səmərəli fəaliyyət göstərir.

8 fevral 2015-ci ildə Firəngiz Əlizadənin əsərlərinin də daxil olduğu Hillari Han (ing. Hillary Han) adlı Amerikalı skripkaçı «Deutsche Grammofon» albomu «Qremmi» mükafatına layiq görülüb. Azərbaycanlı bəstəkarın əsərlərinin çoxluq təşkil etdiyi albom «İlin ən yaxşı kamera musiqisi» nominasiyasının qalibi seçilib.