“Əsil   musiqi   fədaisi” (Nərgiz Şəfiyeva – 80)

Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin tanınmış simalarından biri, Respublikanın

Əməkdar incəsənət xadimi, musiqişünas,təcrübəli pedaqoq,  maarifpərvər   insan,   əsil   musiqi   fədaisi — Nərgiz Şəfiyevanınyaradıcılığı müasirmusiqi mədəniyyətimizdəözünəməxsus yer tutur. Ənənələrə sadiq olan, yüksək peşəkarlıq meyarlarına əsaslanan bəstəkarın əsərləri fərdi üslub xüsusiyyətləri ilə seçilərək, milli qaynaqlardan – Azərbaycan xalq mahnılarından və muğamlarımızdan bəhrələnən intonasiyaları ilə daima musiqisevərlərin diqqətini cəlb edir.

N.Şəfiyevanın sənət aləmindəki yaradıcılıq yolu çətin və keşməkeşli olmuşdur. Lakin bütün bunlara baxmayaraq o, parlaq istedadı, zəhmətkeşliyi, bəstəkarlıq sənətinə vurğunluğu, tükənməz yaradıcılıq təxəyyülü sayəsində, musiqinin qeyri-adi mənəvi gücünə arxalanaraq, öz yaradıcılıq yolu ilə daima irəliləmişdir.

1940-cı il yanvarın 1-də Bakıda ziyalı ailəsində dünyaya göz açmış Nərgiz Mahmud qızı Şəfiyevanın ata-anası əslən Qarabağın tanınmış nəsillərinin nümayəndələri olmuşlar. Erkən yaşlarında, ağır müharibə illərində atasını itirən Nərgizin qaranlıq dünyasını işıqlandıran ecazkar musiqi aləmi onun həyatının mənasına çevrilmişdir. Onun musiqi duyumunu hiss edənanası, onu Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası nəzdində 10 illik Musiqi Məktəbinin hazırlıq sinfinə yazdırmış, 1947-ci ildə artıq həmin məktəbin violin üzrə I sinif şagirdi olan Nərgiz burada görkəmli musiqiçilər – Naum Bronman (violin ifaçılığı), Ədilə Hüseynzadə(musiqi nəzəriyyəsi), Qəmər İsmayılova(musiqi ədəbiyyatı), Mithəd Əhmədov (bəstəkarlıq) və başqalarından dərslər almışdır.Musiqi bəstələməyə böyük həvəsi olan Nərgiz məktəbin direktoru – böyük pedaqoq və pianoçu Kövkəb Səfərəliyevanın məsləhəti ilə “Uşaq yaradıcılığı” sinfində bəstəkar-pedaqoq Mithəd Əhmədovdan bəstəkarlıq sənətinin sirrlərini öyrənməyə başlamış vəilk kiçik pyeslərini yazmışdır.

Bəstəkarlıqla daha ciddi məşğul olmağı qərara alan N.Şəfiyeva və 1957-ci ildə Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının (indiki Bakı Musiqi Akademiyası) “tarixi-nəzəriyyə” fakultəsinə daxil olur.Burada iki ixtisas — bəstəkarlıq (Rauf Hacıyevin sinfində) və musiqişünaslıq üzrətəhsil almağa başlayır. 1958-ci ildə isə bəstəkarlıq üzrə akademik Qara Qarayevin sinfində təhsilini davam etdirərək, 1964-cü ildə konservatoriyanı bitirir.

N.Şəfiyevanın bir bəstəkar və şəxsiyyət kimi yetişməsində dahi bəstəkar və böyük pedaqoq Qara Qarayevin müstəsna rolu olmuşdur. O, yaradıcılıq üslubunun müəyyən edilməsində, dünyagörüşünün formalaşmasında, musiqi-nəzəri təhlil prinsiplərində daima ustadının ənənələrinə sadiq qalmışdır. Tələbəlik illərində yazdığı “Fortepiano Prelüdləri” silsiləsi dahi müəllimi tərəfindən bu janrda yazılmış əsərlərin ən yaxşı nümunəsi kimi yüksək qiymətləndirilmişdir. Bu prelüdlər Azərbaycan, Rusiya və bir sıra başqa xarici ölkələrin pianoçularının repertuarına daxil edilmiş və nəşr edilmişdir.

Heç də təsadüfi deyil ki, N.Şəfiyevanın“Fortepiano Prelüdləri” silsiləsi və “Violin və fortepiano üçün Poema”sı  1962-ci ildə Moskvada keçirilmiş “Gənc Bəstəkarların Ümumittifaq Müsabiqəsi”ndə Diploma layiq görülmüşdür.

Müstəqil yaradıcılıq yoluna qədəm qoyan bəstəkar müxtəlif musiqi janrlarına  — vokal, xor, kamera-instrumental, simfonik musiqi və s. müraciət edərək özünəməxsus musiqi dili ilə seçilən maraqlı əsərlər yaratmışdır.

Bəstəkarın yaradıcılığında əsasən kamera-instrumental və vokal musiqi janrları üstünlük təşkil edir. Bu da təsadüfi deyil. Məhz bu janrlar vasitəsi ilə bəstəkar öz ideyalarının bədii təcəssümünə nail olmağa çalışır.   Bəstəkarın əsərlərinin emosional-obraz  dairəsini insanın daxili mənəvi aləmi, onun hiss və həyəcanı, düşüncələri və arzuları təşkil edir. İnsanın mürəkkəb və ziddiyyətli daxili aləmini əks etdirən bu ideyalar lirik və ifadəli melodiyalarda öz təzahürünü tapır. Bəstəkarın özünəməxsus milli intonasiyaları ilə qəlbləri oxşayan oxunaqlı və yaddaqalan səmimi  melodiyaları  geniş dinləyici kütlələri tərəfindən rəğbətlə qarşılanır.  Onun “Violin və fortepiano üçün Skertso”, “Poema”, “Pastoral” fortepiano triosu, “Fleyta, arfa və violonçel üçün “Damlalar” triosu, 3 hissəli Simli Kvartet,fortepiano prelüdləri, uşaq pyesləri, 7 məqama əsaslanan “Günlər keçər, həftə gələr” silsiləsi, habelə, “Variasiyalar” və “Sonata – Fantaziya”  əsərləri yaradıcılığının erkən dövrünü əhatə edir.

1996-cı ildən Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının üzvü olan N.Şəfiyeva daima təşkilatın “Kамера мусигиси” вя “Mусигишцнаслыг” бюлмяляринин işindəfəaliştirak etmiş, maraqlı təkliflər irəli sürmüsdür. Onun müxtəlif musiqi janrlarınıəhatə edən yaradıcılığı musiqiictimaiyyəti tərəfindən həmişə maraqla qarşılanmış,əsərləri daima İttifaqın qurultay, plenum və festivallarında uğurla səslənmişdir.

80-ci illərin sonu 90-cı illərin əvvəli bəstəkarın yaradıcılığında dərin iz buraxmış ictimai-siyasi hadisələrlə əlaqədardır. Ölkəmizin tarixinə qanlı hərflərlə yazılmış “20 Yanvar” faciəsi, “Xocalı” soyqırımı, xalqımızın başına gətirilən digər müsibətlər doğma  Vətənini hədsiz dərəcədə sevən əsil vətənpərvər insan kimi N.Şəfiyevanın  da qəlbində təlatüm yaratmışdır. O,  bu illərdə yazılmış əsərlərində Azərbaycana qarşı aparılan təcavüzkarlıq siyasətinə qarşı öz etiraz səsini ucaltmışdır. Bəstəkarın 1989-cu ildə yazılmış “Mahnı dağlarda qaldı” – 12 alət üçün instrumental kompozisiyası həsrətini çəkdiyimiz Qarabağ torpağını, onun tarixini – keçmişini və bu gününü, dahi şəxsiyyətlərini göz önündə canlandırır. Bu əsər 2009-cu ildə  Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının yaranmasının 75 illiyinə həsr olunmuş Beynəlxalq Musiqi Festivalında ifa edilərək, tamaşaçıların rəğbətini qazanmışdır.

Bəstəkarın vokal musiqisi sahəsində yazdığı əsərləri — o cümlədən,  Nazim Hikmətin sözlərinə “Bariton, metso-soprano və piano üçün “David Oystraxa məktubumdur” — vokal dialoqu və Hafiz Şirazinin sözlərinə “Hafizi anarkən” – “Soruşma” – musiqili qəzəli xüsusi maraq doğurur.  Böyük türk şairi Nazim Hikmətin məşhur rus violin ustasının İstanbulda verdiyi konsertlərinin təəssüratları nəticəsində yaranmış eyniadlı şeiri əsasında ərsəyə gələn“David Oystraxa məktubumdur”  əsərində bəstəkarın fərdi bədii üslubunun yeniləşməsi nəzərə çarpır. Əsər 2007-ci ildə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının VIII Qurultayında müvəffəqiyyətlə ifa edilmişdir.

Klassik fars şairi Hafiz Şirazinin sözlərinə “Hafizi anarkən” – “Soruşma” – musiqili qəzəli janr etibarilə dahi bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəylinin “Sənsiz” və “Sevgili canan” əsərlərinin ənənələrini davam etdirir. Müəllif bu əsərini xüsusi olaraq, Ü.Hacıbəyli tərəfindən  musiqili qəzəl janrının yaranmasının 70 illiyinə həsr etmişdir. Əsər  Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının IX Qurultayının (2012), bəstəkarlıq təşkilatının yaranmasının 80 illiyinə həsr olunmuş Musiqi Festivalının (2014)və s. konsertlərin proqramlarına daxil edilərək, respublikanın müxtəlif tanınmış vokalçılarının —  o cümlədən, Fərid Əliyevin, Anar Şuşalının və başqalarının təfsirində uğurla səslənmişdir.

N.Şəfiyeva öz yaradıcılığında sələflərinin ənənələrinə olan sadiqliyini  bir daha təsdiq edərək,  əziz  müəllimi Qara Qarayevin dahi rus şairi A.S.Puşkinin sözlərinə yazılmış “Mən sizi sevirdim” və “Gürcüstan təpələrində” romanslarını xüsusi ustalıqla Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir.

N.Şəfiyevanın öz müəlliminə olan sonsuz məhəbbətinin təzahürü olaraq, onun bilavasitətəşəbbüsü və təçkilatçılığı ilə, görkəmli bəstəkarımız  Qara Qarayevin anadan olmasının 90 illiyinə  həsr olunmuş “Qara Qarayev – tələbələrinin xatirəsində” kitabının ərsəyə gəlməsi  xüsusilə təqdirəlayiqdir. N.Şəfiyevanın tərtibçi-müəllif kimi bir neçə illər ərzində Q.Qarayevin bəstəkarlıq sinfinin məzunu olan,müxtəlif şəhərlərdə yaşayan bəstəkarların xatirələriniçətinliklə topladığı, sistemləşdirdiyi bu kitab öz dolğun məzmunu və zəngin illüstrasiyaları ilə diqqəti cəlb edir.

N.Şəfiyevanın bəstəkarlıqla yanaşı, bir musiqişünas kimifəaliyyətini də qeyd etmək lazımdır. Onun Ü.Hаcibəyovun “Aзərbaycan musuqi əsarləri” elmi əsəri daima marağa səbəb olmuşdur. O, həmçinin görkəmli bəstəkarlarımız — Qara Qarayev, Cövdət Hacıyev və b. yaradıcılığı haqqında bədii-pulisistik məqalələrin, metodiki tədris vəsaitlərinin müəllifidir. N.Şəfiyevanın  Respublika elmi konfranslarındakıçıxışları, cəsarətli fikir  və mülahizələri, həmkarları haqqında söylədiyi xatirələri dinləyicilər tərəfindən həmişə rəğbətlə qarşılanmışdır.

N.Şəfiyeva uzun illər təcrübəli pedaqoq  kimi respublikanın müxtəlif musiqi təhsili ocaqlarında – o cümlədən, 6 saylı Uşaq Musiqi Məktəbində, Rəşid Behbudov adına 2 saylı Uşaq Musiqi Məktəbində, sonralar Bül-Bül adina Orta-İxtisas MusiqiMəktəbində  fəaliyyət göstərərək, əzmlə çalışmışdır. Nərgiz xanım2 saylı Uşaq Musiqi Məktəbində  “Musiqi nəzəriyyəsi” şöbəsinə, Bül-Bül adina Orta-İxtisas Musiqi Məktəbində isə “Uşaq yaradıcılığı” və “Azərbaycan xalq musiqisi” şöbələrinə rəhbərlik etmişdir.

Dərin biliyə və zəngin təcrübəyə malik olan N.Şəfiyeva gənc musiqiçilərə hər bir fənni sevdirməyə çalışmışdır. Sevimli müəllimi Qara Qarayevin pedaqoji prinsiplərinə həmişə sadiq qalan  Nərgiz xanım öz tələbələrinə qarşı son dərəcə diqqətli və tələbkar olmuş, eyni zamanda qayğıkeş bir insan kimi onlar ilə səmimi ünsiyyət qurmuşdur.  O, özünün yüksək nəcib insani keyfiyyətləri ilə həmişə tələbələrinin və həmkarlarının,  habelə onu tanıyan hər bir kəsin məhəbbətini qazanmışdır.

Bu gün, 2020-ci ilin astanasında, yeni arzularla yeni ili qarşılamağa hazırlaşdığımız bir zamanda, bəstəkar, musiqişünas, pedaqoq, əsil musiqi fədaisi — əziz həmkarımız Nərgiz xanımı ömrünün 80-ci baharı ərəfəsində,yubileyi münasibətilə səmimi qəlbdən təbrik edir, onamöhkəm cansağlığı, uzun ömür arzulayırıq!

Sevda Hüseynova

Musiqişünas,

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının

Baş məsləhətçisi

Одна-единственная страсть

ЮБИЛЕЙ

Заслуженный деятель искусств, композитор, музыковед, педагог, член Союза композиторов Азербайджана Наргиз Махмуд гызы Шафиева в эти дни готовится к своему 80-летнему юбилею. Ее многосторонняя деятельность на поприще современного национального музыкального искусства снискала к себе внимание и уважение, коллеги ценят ее за проницательный ум, музыкальный талант, широту профессиональных познаний, открытость и общительность.
За плечами этой хрупкой женщины продолжительный и непростой жизненный путь, полный творческих исканий и завоеваний, радостей и разочарований, достижений и преодолений. Но во всех сложных жизненных и творческих ситуациях Наргиз ханым никогда не покидало, а часто спасало и возрождало одно-единственное чувство, одна-единственная страсть — бесконечная влюбленность в мир музыкальных звуков, покоривший ее с самого раннего детства.

Наргиз Шафиева родилась 1 января 1940 года в Баку в семье агронома и педагога дошкольного образования. Предки ее по отцовской линии были родом из Нагорного Карабаха, из Шуши. Все они увлекались музыкой, играли на различных народных инструментах, пели. В 1941 году с началом Великой Отечественной войны отец Наргиз добровольцем ушел на фронт и в 1943-м погиб в боях под Краснодаром. Трехлетняя малышка осталась на попечении матери, безграничную привязанность к которой она сохранила до конца ее дней.

Детство Наргиз, несмотря на тяжелые военные и послевоенные годы, проходило в атмосфере музыкальных впечатлений, впитываемых ею от культурной жизни Баку тех лет. Здесь создавались и ставились оперы и балеты, писались новые произведения азербайджанских композиторов, известные исполнители народной и классической музыки выступали с концертами в городских залах и в прифронтовых зонах.

В такой среде стал проявляться музыкальный талант Наргиз: она с удовольствием распевала популярные тогда песни, наигрывала их на пианино. Этот старинный инструмент, приобретенный в начале века ее дедом, долгое время был семейной реликвией, а не так давно Наргиз ханым подарила его Государственному музею музыкальной культуры Азербайджана.

Обнаружив у ребенка абсолютный слух, мама стала учить ее нотной грамоте. По воспоминаниям Наргиз ханым, самым большим впечатлением детства стал для нее фильм, снятый на основе музыкальной комедии «Аршин мал алан» Узеира Гаджибейли. Блистательная музыка навсегда покорила сердце пятилетней девочки, она без устали наигрывала на фортепиано эти бессмертные мелодии. «Аршин мал алан» навсегда связал меня с музыкальным миром Узеир бека», — позднее признается она.

В 1947 году Н.Шафиева поступает в специальную музыкальную школу-десятилетку при Азербайджанской консерватории (ныне — им.Бюль-Бюля) по классу скрипки, где уже на третий год обучения начинает посещать класс детского творчества, уроки композиции которого вел известный в то время педагог-композитор Мидхат Ахмедов.

В том же году в жизни Наргиз произошло событие, оставившее в ее душе неизгладимое впечатление: она впервые увидела на сцене Азербайджанского театра оперы и балета грандиозную оперу Уз.Гаджибейли «Кероглу». С одной стороны, мощный патриотический дух оперы, ее национальный колорит, блестящая музыка, с другой — личное присутствие самого гениального композитора, который сидел в ложе и горячо приветствовал присутствующих, — все это навсегда запечатлелось в памяти эмоциональной девочки. Преклонение перед личностью и творчеством Узеира Гаджибейли определило выбор тем ее последующих музыковедческих работ.

Именно тогда в классе сочинения М.Ахмедова появляются первые композиторские произведения Наргиз: пьесы для фортепиано, в музыке и названиях которых отразилась ее большая любовь к природе, — «Утро», «Свирель пастуха», «Песня родника», «Наши горы», «Море» и др. В 1955 году в школе открывается отделение композиции, и ученица восьмого класса Наргиз Шафиева продолжает учебу здесь. Видя постепенно раскрывающийся талант, энтузиазм и усердие ученицы, М.Ахмедов настоятельно советует ей продолжить дальнейшее образование по этой специальности.

Музыкальная жизнь Баку периода 50-60-х годов была чрезвычайно насыщенной. Сюда на гастроли приезжали известные русские и западноевропейские музыканты, выступавшие с замечательными интерпретациями произведений мировой классики. В самом расцвете была дирижерская деятельность Ниязи, знакомившего слушателей с шедеврами Г.Гараева, Ф.Амирова, Дж.Гаджиева и др. Активное посещение этих концертов значительно расширило музыкальный кругозор ученицы Шафиевой, а углубленное чтение восточной и классической мировой литературы и поэзии существенно обогатило ее интеллектуальный мир.

В 1958 году Н.Шафиева поступает в Азербайджанскую государственную консерваторию им.Уз.Гаджибейли, где первый год обучается в классе композитора Рауфа Гаджиева, а со второго курса — в классе композиции академика Гара Гараева. Еще в 1952 году, присутствуя на премьере очаровавшего ее балета Г.Гараева «Семь красавиц», она и думать не могла о том, что настанет день и она станет студенткой этого выдающегося Мастера. И вот мечта сбылась. «Гараев был не только гениальным композитором, чутким и добрым человеком, но также талантливым преподавателем, который всегда морально поддерживал своих учеников, не давал падать духом, заботился о них, вдохновлял и помогал творчески ориентироваться», — рассказывала впоследствии Наргиз ханым.

Молодая студентка с головой погружается в креативную атмосферу, царившую на уроках Гараева, полностью отдается творческому процессу, стараясь отвечать тем высоким требованиям, которые предъявлял взыскательный педагог к своим ученикам. Поиск новых средств выразительности, обновление музыкального языка, соответствие запросам времени — вот задачи, которые предстояло решать молодым. И на этом пути Наргиз Шафиева уверенно идет вперед и добивается успехов.

В 1959 году Союз композиторов Азербайджана проводил пленум, посвященный творчеству молодых. Прозвучавшие на этом форуме «Шесть прелюдий для фортепиано» Наргиз Шафиевой получили высокую оценку, в результате чего рекомендованы руководством Союза к изданию, что явилось исключительным для студентов случаем. Отмеченные самобытным музыкальным языком, Прелюдии в последующие годы исполнялись в Москве, Ленинграде (Санкт-Петербург), Риге, Таллинне, Тбилиси, Новосибирске, а также ряде европейских стран.

Другой большой успех пришел к Н.Шафиевой в 1962 году. Тогда в Москве проводился Всесоюзный смотр-конкурс молодых композиторов, в жюри которого входили такие прославленные композиторы, как Тихон Хренников, Родион Щедрин, Ариф Меликов, Арво Пярт, Александра Пахмутова и др. На этом представительном смотре студентка 4-го курса Наргиз Шафиева была удостоена Диплома I степени за «Поэму» для скрипки и фортепиано.

К тому времени в ее портфеле были и другие оригинальные сочинения, такие как Сонатина, «Вариации-9» для фортепиано, Трио «Пастораль» для скрипки, виолончели и фортепиано, Струнный квартет, ряд обработок азербайджанских народных песен для различных инструментальных составов.

На последнем, пятом курсе консерватории молодой композитор начала работу над симфонией, которую планировала представить на окончание консерватории. Однако судьба распорядилась так, что окончить консерваторию в этот раз Наргиз ханым было не суждено. Тяжелая продолжительная болезнь горячо любимой мамы и неудачи в личной жизни на много лет вырвали ее из благодатной почвы, выбили из творческой колеи. Окончить консерваторию и получить диплом ей довелось только 30 лет спустя, в 1995 году.

Все эти годы Н.Шафиева занималась педагогической работой. Более 30 лет она проработала в Детской музыкальной школе №2 (сейчас — им.Р.Бейбутова) сначала педагогом музыкально-теоретических дисциплин, а с 1971 года — заведующей теоретическим отделением. Далее была работа в Средней специальной музыкальной школе им.Бюль-Бюля, куда она была приглашена как один из лучших специалистов по преподаванию предмета «Лады азербайджанской народной музыки».

Приглашение было не случайным — Наргиз ханым долгие годы посвятила углубленной разработке этой проблемы на базе фундаментального труда Узеира Гаджибейли «Основы азербайджанской народной музыки». Ее статьи, учебные пособия, методические рекомендации на эту тему привлекали внимание несомненной доказательностью приводимых автором суждений, несущих в себе пытливость изыскателя, увлеченность музыканта, влюбленность в творчество Узеир бека. Не случайно именно Наргиз ханым Шафиевой было доверено на протяжении ряда лет вести курсы повышения квалификации педагогов-теоретиков — преподавателей музыкальных учебных заведений по предмету «Азербайджанские лады».

За многолетнюю и плодотворную трудовую деятельность Н.Шафиева награждена медалью «Ветеран труда», отмечена благодарностями Министерства культуры республики.

Несмотря на большой перерыв в композиторской работе, вызванный объективными жизненными обстоятельствами, Наргиз ханым уже в достаточно зрелом возрасте нашла в себе силы вернуться к сочинению музыки. По времени это совпало с началом тяжелых 90-х годов, когда уже в полную силу развернулся армяно-азербайджанский нагорно-карабахский конфликт, когда трагедия 20 Января потрясла все человечество. Эти события не могли не отразиться на творческом состоянии композитора, тем более имеющего шушинские корни.

Чтобы настроиться на сочинение, она начинает с того, что обращается к редактированию ранее написанного, оркестровкам и обработкам народных мелодий. Постепенно набирая творческий потенциал, она все более активно проявляет себя на композиторской стезе. В этот период ею написаны небольшие фортепианные пьесы для юных пианистов — «Полифоническая тетрадь» и 7 пьес в национальных ладах «Gün gələr, həftə keçər» («День придет, неделя уйдет»), а также «Damlalar» для виолончели, флейты и арфы, песни — сольные и хоровые. В 1995 году решением Правления Союза композиторов Азербайджана во главе с Тофиком Гулиевым ее принимают в ряды творческой организации, что еще более стимулирует ее деятельность, которая проявляется в двух ипостасях — композиторской и музыковедческой.

Войдя в ряды Союза композиторов, Наргиз ханым становится одним из самых активных его членов. Вот уже на протяжении более 20 лет она регулярно выступает на различных конференциях, участвует в прослушиваниях и обсуждениях новых произведений, входит в состав нескольких жанровых секций творческого союза, где неизменно делится своими суждениями и оригинальными идеями. Внимательная, чуткая к творчеству своих коллег, она с интересом посещает все авторские и юбилейные концерты композиторов, проводимые в зале Союза композиторов и филармонии.

Сфера композиторских интересов Н.Шафиевой вращается в области камерной инструментальной и вокальной музыки. Среди сочинений, написанных в этой области, есть немало таких, которые не раз исполнялись в концертных залах нашего города, на фестивалях и пленумах Союза композиторов. К примеру, «David Oystraxa мəktub» («Письмо Давиду Ойстраху») написано на текст замечательного турецкого поэта и драматурга Назыма Хикмета. Это произведение, представляющее собой вокальный диалог для сопрано и тенора в сопровождении фортепиано, передает то восхищение, которое рождало в сердцах слушателей блестящая, проникновенная игра известного российского скрипача Давида Ойстраха.

Другое сочинение — «Mahnı dağlarda qaldı» («Песня осталась в горах») — посвящено теме карабахской трагедии, оно написано для камерно-оркестрового состава. Вначале автор с помощью музыкальных звуков как бы воспроизводит картину прекрасной карабахской природы, затем колорит звучания темнеет, будто сгущающиеся черные тучи окутывают пространство, и музыка приобретает поистине драматический характер. Но в конце снова возвращается первая мелодия, пусть намеками и отдельными интонациями, но она вносит в произведение свет и дает надежду.

Нельзя не упомянуть еще одно сочинение Наргиз Шафиевой, созданное ею в знак преклонения перед гением Узеира Гаджибейли. Речь идет о ее музыкальной газели «Soruşma» («Не спрашивай»), написанной на слова классика восточной поэзии Хафиза Ширази. Появление ее было своеобразным приношением автора к 70-летию создания Уз.Гаджибейли уникальных романсов-газелей «Sənsiz» и «Sevgili canan». Впервые исполненная на мероприятии Союза композиторов Азербайджана, организованном по случаю этой знаменательной даты, музыкальная газель Н.Шафиевой снискала много положительных отзывов и рецензий.

Главным же трудом своей жизни Наргиз ханым считает книгу, которую она составила к 90-летию своего незабвенного учителя Гара Гараева. Это объемный сборник «Qara Qarayev tələbələrinin xatirəsində», куда включены рассказы студентов выдающегося композитора (ныне все они — известные композиторы) о незабываемых моментах общения с Учителем. Собранные, записанные и систематизированные в хронологическом порядке очерки составитель книги дополнила многочисленными, с любовью подобранными фотографиями, запечатлевшими мгновения творческой и педагогической деятельности Гара Гараева. Сюда же вошел и ее интересный, пронзительный очерк об Учителе — «Память сердца».

Крупноформатный, высокого полиграфического уровня фолиант выпущен при поддержке Министерства культуры Азербайджана в 2009 году на азербайджанском языке в издательстве «Шарг-Гарб». А несколько лет спустя (2014) книга «Гара Гараев в воспоминаниях учеников», вышла и на русском языке. Презентация обоих изданий была организована Союзом композиторов Азербайджана и вызвала огромный интерес музыкальной общественности.

Наргиз ханым очень трепетно относится к памяти Г.Гараева. Когда к его столетию вышла в свет книга автора этих строк «Балет Гара Гараева «Семь красавиц». История сценической жизни», она, уже болея и не имея возможности присутствовать на презентации, поздравила меня по телефону, сказав: «Спасибо вам за Гара Гараева».

Другим свидетельством глубокого почтения к наставнику является факт обращения Н.Шафиевой к романсам Г.Гараева «Я вас любил» и «На холмах Грузии», написанным на оригинальный пушкинский текст — на русском языке. С большим мастерством, с тонким чувством слова и интонации Наргиз ханым перевела текст романсов на азербайджанский язык, и теперь их часто можно услышать в исполнении азербайджанских вокалистов в различных концертных залах республики именно в ее переводе.

Будучи большим патриотом национального музыкального искусства, Наргиз ханым Шафиева не мыслит своей жизни вне музыки. Каждый ее день, каждый час и сегодня наполнен мыслями о творчестве, интересными воспоминаниями о прожитом, о том прекрасном и возвышенном, что подарил ей ее любимый мир — мир музыкального искусства.

Наталья ДАДАШЕВА,
музыковед, доктор философии
по искусствоведению

2008-ci il Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının tarixinə yeni bölgə təşkilatının açılması ilə də daxil oldu. Bu əlamətdar hadisə noyabrın 22-də, Azərbaycanın zəngin tarixə və mədəniyyətə malik qədim və dilbər guşələrindən biri — Şəkidə, Bəstəkarlar İttifaqının Sədri Firəngiz Əlizadənin rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyətinin iştirakı ilə baş tutdu. Beləliklə, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının Şuşa, Naxçıvan, Gəncə və Lənkəran zonalarını əhatə edən bölgə təşkilatlarının sırasına biri də əlavə olundu.

Yeni təşkilatın Azərbaycanın Şimal bölgəsində, məhz Şəkidə fəaliyyətə başlanması təsadüfi deyildi. Məlumdur ki, Şəki, Azərbaycanın dövlətçilik tarixinə zəngin bir xanlığın mövcudluğu ilə şərəflə daxil olmuş və ta qədimdən elm, maarif, sənət məbədgahı kimi tanınmışdır. Ədəbiyyat və incəsənət tariximizdə layiqli yer tutan ən görkəmli sənətkarların bir çoxu soykökü ilə Şəki torpağına bağlıdır.

Şəkinin musiqi mədəniyyəti də özünəməxsus üslubu və ifaçılıq ənənələri ilə seçilmişdir. Virtuoz zurnaçılıq sənəti, qəhrəmani instrumental havaları, zorxana musiqisi, spesifik sənət növləri və zəngin peşələrlə bağlı əmək nəğmələri buna parlaq sübutdur. Şəkidə muğam sənəti də özünəməxsus tərzdə inkişaf etmiş, XIX əsrdə Şuşa, Bakı, Şamaxı, Gəncə ilə yanaşı, Şəkidə də muğam məclisi mövcud olmuşdur. Şəkili xanəndələrdən Ələsgər Abdullayevin (şəkili Ələsgər), Əlövsət Sadıqovun adları muğam sənəti tarixinə qızıl hərflərlə yazılmışdır. Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin  bir sıra görkəmli nümayəndələri — Cövdət Hacıyev, Şəfiqə Axundova, Emin Sabitoğlu, Cavanşir Quliyev, musiqişünaslar Məmmədsaleh İsmayılov, İmruz Əfəndiyeva və başqaları məhz Şəki torpağının yetirmələridir.

Hazırda Şəkinin musiqi təhsili sistemi də kifayət qədər genişdir. Burada dörd Uşaq Musiqi Məktəbi, bir Uşaq İncəsənət məktəbi ilə yanaşı, uzun illərdir ki, Musiqi Kolleci də fəaliyyət göstərir. Bu məktəblərdə təhsil alan 2250 şagirdə 660 müəllim dərs deyir. Əlbəttə, 170 min əhalisi olan bir rayon üçün bu o qədər də böyük göstərici hesab edilə bilməz. Onu da nəzərə alsaq ki, əhalinin 70 min nəfəri şəhərdə, qalan əksər hissəsi — 100 min nəfəri isə kəndlərdə yaşayır, o zaman kənd yerlərində musiqi məktəblərinə ehtiyacın həcmi aydınlaşar.

Bölgə təşkilatının açılışı ilə bağlı Uşaq İncəsənət məktəbində keçirilən rəsmi tədbirdə Şəki İcra Hakimiyyətinin başçısı Nazim İbrahimov, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət məsələləri üzrə icra başçısının müavini, tarix elmləri namizədi Zərinə Cavadova, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri Firəngiz Əlizadə, katibləri Ramiz Zöhrabov, Eldar Mansurov, Şəki Mədəniyyət və Turizm şöbəsinin müdiri Aydın İbrahimov çıxış etdilər. İttifaqın məsul katibi Lalə Hüseynova Şəki bölgə təşkilatının açılması barədə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının 47 saylı əmrini toplaşanların diqqətinə çatdırdı. Tədbirdə vurğulandı ki, Şəkidə hazırda yazıçıların, rəssamların və memarların yaradıcı İttifaqları fəaliyyət göstərir. İlk yaradıcı təşkilat 1973-cü ildə Rəssamlar İttifaqı tərəfindən açılıb. Onun hazırkı sədri rəssam Tahir Həmidli, habelə Şəki Yazıçılar Birliyinin sədri, şair Vaqif Aslan, Memarlar İttifaqının sədri Seyran Məmmədov öz çıxışlarında  rəhbərlik etdikləri qurumların yaranma tarixindən danışıb, yeni həmkarlarına uğurlar dilədilər.

Tədbirdə Bəstəkarlar İttifaqı Şəki Təşkilatının rəhbəri vəzifəsinə bəstəkar, Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının bəstəkarlıq şöbəsini professor C.Hacıyevin sinfi üzrə bitirmiş və hazırda Şəki Musiqi Kollecində nəzəri fənlər üzrə aparıcı müəllimlərdən biri olan Əliyev Fazil Manaf oğlu təyin edildi.

Daha sonra Şəki Musiqi Kollecinin və Uşaq Musiqi Məktəbləri şagirdlərinin iştirakı ilə hazırlanmış konsert proqramı tamaşaçılara təqdim olundu. Gənc ifaçılar — musiqi məktəblərinin şagirdləri — Anar Həşimov, Günay Lətifəzadə, Sayalı Əliyeva, Leyla Əliheydərli, Nərmin Lətifova, Fərrux Cəfərov, Asiman Teymurlu, Türkan Məmmədli, Mətin Bəşirzadə, Səbinə Hacıyeva, Elvin Mustafazadə, kollec tələbələri — Sayalı Nəbizadə, Hüseyn Əhmədəlizadə, Babək Abdullayev, Türkan Abdulxalıqova və Aysel Salmanlının ifasında Ü.Hacıbəyli, A.Zeynallı, F.Əmirov, Q.Qarayev, Z.Bağırov, T.Quliyev, A.Məlikov, F.Quliyeva və A.Gərayın bir sıra əsərləri, xalq mahnılarının işləmələri, habelə xarici ölkə bəstəkarlarının Rimski-Korsakovun, Myaskovskinin, Montinin musiqisi səsləndi. Sonra professor Firəngiz Əlizadə şagird və müəllim heyətilə konsertdən aldığı təəssüratlarını bölüşdü və gənclərin ifa texnikasında, musiqi obrazlarının çatdırılmasında nəzərə çarpan bəzi problemlərlə bağlı fikir və tövsiyələrini söylədi. Öz növbəsində musiqi müəllimləri Azərbaycan bəstəkarlarının yaratdığı uşaq musiqisinin məktəblərə tədris vəsaitləri şəklində nəşr olunub göndərilməsi məsələsini irəli sürdülər. Firəngiz Əlizadə rəhbərlik etdiyi İttifaqın Şəkidə açılmış yeni qurumunun nəinki buradakı bəstəkar və musiqişünaslarının yaradıcılıq fəaliyyətində, ümumiyyətlə, bölgənin musiqi həyatında, musiqi təhsili sahəsində xüsusi layihələr həyata keçirib, aparıcı bir təşkilat olacağına ümidvar olduğunu vurğuladı.

Lalə Hüseynova
«Musiqi dünyası» , № 1-2, 2009

Azərbaycan mədəniyyət tarixini öz şərəfli əməlləri ilə nurlandıran yüzlərcə parlaq şəxsiyyətlər olmuşdur. Onların hər birinin həyatı, yaradıcılıq yolu bu günkü nəslə örnək olmalıdır. Bu tarixi şəxsiyyətlərin arasında qəhrəman qadınlarımızın da sayı az deyildir. Onların arasında Azərbaycan, eləcə də dünya musiqi sənətinin inkişafında mühüm rol oynamış böyük bəstəkarlarımızdan olan Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri, xalq artisti, professor Firəngiz Əlizadənin adını xüsusi qeyd etmək lazımdır. Müasir simfonik musiqinin görkəmli  bəstəkarlarından olan F.Əlizadə yaradıcılığı boyu müxtəlif canrlarda mükəmməl əsərlərin altına imzasını atmış və Azərbaycan milli  musiqi  ənənələri  ilə dünya  musiqi mədəniyyətinin  nailiyyətlərini  üzvi  şəkildə birləşdirərək, Azərbaycan musiqisinin inkişafında mühüm rol  oynamışdır. Dahi bəstəkarımız Üzeyir bəy Hacıbəyli belə söyləmişdir: «Hər bir millətin təkamül və yaxud inqilab təriqiilə, tərəqqi və təməddününə səbəb o millətin başında duran rəhbəri olan bir və ya bir neçə tərəqqipərvər və təcəddüdxah firqələrin olması tarixi bir həqiqətdir. Bizim hər bir fərdimiz öz tərəqqisi üçün bir rəhbərə möhtac olduğunu hiss edir».

XX əsr incəsənətində qeyri — adi təfəkkür tərzinin formalaşdığı və bir çox musiqi cərəyanlarının yarandığı bir dövrdə F.Əlizadə kimi bəstəkarın yetişməsinə böyük ehtyac duyulurdu. Firəngiz xanımın bəstəkarlığa gəlişi də təsadüfi olmamışdır. 1970-ci ildə Bakı Musiqi Konservatoriyasını fortepiano ixtisası üzrə Fərqlənmə diplomu ilə bitirən F.Əlizadə həm də Azərbaycanda XX əsr avanqard musiqi klassiklərinin əsərlərinin ilk ifaçısı kimi öz adını musiqi tariximizin salmanəsinə qızıl hərflərlə yazır.

F. Əlizadə bir çox müasir musiqi festivallarında iştirak etmişdir (İtaliya, İsveç, Qərbi Berlin, Meksika, ABŞ, İngiltərə, Hollandiya). XX əsr bəstəkarlarından A.Şönberq, A.Berq, O.Messian, C.C.Keyc, A.Şnitke, S.Qubaydulina, E.Denisov, V.Silvestrov və s. mürəkkəbliyi ilə fərqlənən əsərlərini və həmçinin öz əsərlərini pianoçu kimi böyük ustalıqla ifa edir.

Eyni zamanda 1972-ci ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasınn bəstəkarlıq fakultəsini Q.Qarayevin sinfində Fərqlənmə  diplomu ilə bitirən bəstəkar bir çox müxtəlif canrlı əsərlərin, Fortepiano sonatasının (1970), fortepiano ilə orkestr üçün konsertin (1972), simli kvartet (1974), simfoniya (1976), «Vətən haqqında nəğmələr» oratoriyası (N.Xəzrinin sözlərinə), violonçel ilə fortepiano üçün «Habilsayağı» (1979), orqan üçün fantaziya (1982), «Ağ atlı haqqında əfsanə» rok-operası (1985), «Üç akvarel» vokal silsiləsi (N.Rəfibəylinin sözlərinə), simli kvartet üçün «Dilogiya-I» (1988), «Dilogiya-II» (1989), «Boş beşik» (1993) baletinin, «Dərviş» (Nəsiminin sözlərinə, 2000)  əsəri, bütün dünyaya səs salan, mürəkkəb bir fəlsəfi məzmuna malik  «İntizar» operası (2007), kinofilmlərə musiqi və s.-nin müəllifidir. Lakin bununla da onun yaradıcılıq potensialı tükənmir.

1976 ildən etibarən Bakı Konservatoriyasında, 1993-1996-cı illərdə Türkiyənin Mersin şəhərindəki konservatoriyada və 1999-cu ildən etibarən Almaniyada işləmiş, bütün bu çətinliklərə üstün gələrək öz dəsti xəttini yaratmış və beynəlxalq aləmdə səslənməsinə layiq olduğunu təsdiq etmişdir. Doğma Azərbaycanımızın mədəni həyatında əhəmiyyətli rol oynayan F.Əlizadə yaradıcılıq işi ilə yanaşı ictimai fəaliyyətə də böyük diqqət verir. 2007-ci ildə ona daha bir məsul ictimai iş — Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqına həmkarları tərəfindən sədr vəzifəsinə seçildi. Bu musiqi incəsənətinin ocağı olan, özündə dahi bəstəkarlarımızın ruhlarını bəsləyən təşkilata rəhbərlik etmək kimi məsuliyyətli işi F.Əlizadə öz üzərinə götürmüş və bunun necə öhdəsindən gəldiyini Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının indiki rifahı əsasında söyləmək olar.  F.Əlizadə məsuliyyətini gözəl dərk edirdi. Lakin yenə də bu çətinliklərlə üz-üzə qoyularaq bəstəkar bir daha özünü məhsuldar musiqi xadimi kimi göstərmişdir.

Beləki F.Əlizadə istedadlı gənc bəstəkarların Azərbaycan musiqi incəsənətinin gələcəyi olduğunu dərk edərək, onların təkmilləşdirilməsi yolunda böyük səylə çalışır və bu sahədə daha böyük nailiyyətlər əldə etmələri üçün şərait yaradır. Digər tərəfdən həyatını Azərbaycan incəsənətinin inkişafına həsr etmiş yaşlı nəsil bəstəkarlarının yubiley tədbirlərinin keçirilməsi, onların Azərbaycan incəsənətindəki xidmətlərinin qiymətləndirilməsidir. Məhz belə yubiley tədbirlərinin keçirilməsi sənətkarlarda ruh yüksəkliyi yaradır və fəaliyyətlərinə yeni təkan verir.

Başda F.Əlizadə olmaqla, Bəstəkarlar İttifaqının üzvləri həm ölkə daxilində, həm də xaricdə keçirilən bir çox tədbirlərdə, simpoziumlarda, forumlarda, radio və televiziya verilişlərində geniş fəaliyyət göstərmişlər. Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev fondunun prezidenti, YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, millət vəkili Mehriban xanım Əliyevanın Şərq xalqlarının musiqi təfəkkür tərzi olan Muğam sənətinə verdiyi töhfəsi bu gün artıq öz bəhrəsini verməkdədir. Beləki F.Əlizadənin bədii rəhbəri olduğu «Muğam Aləmi» adlı I və II beynəlxalq muğam festivalları  bunun bariz nümunələridir. Bundan başqa YUNESKO səviyyəsində keçirilən  simpoziumlar bir daha musiqi ictimaiyyətinin diqqətini məzh Muğam sənətinə cəmləşdirmişdir.

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının Ü.Hacıbəyli adına salonunda keçirilən bir çox konsertlər gənc nəslin musiqi-estetik tərbiyəsinin düzgün formalaşmasında xüsusən qeyd olunmalıdır. Məhz belə konsertlərin keçirilməsi mədəni əlaqələrin genişlənməsinə zəmin yaradır. Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının təşəbbüsü ilə keçirilən onlarla elmi-praktik konfranslar da xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Bu qısa bir müddətli dövrü cəsarətlə  Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının intibahı dövrü adlandırmaq olar.

Firəngiz xanımın bir çox beynəlxalq münsiflər Heyətlərində, o cümlədən Avstriyanın Zalzburq şəhərində keçirilən X Beynəlxalq V.A.Motzart Müsabiqəsində Beynəlxalq Münsiflər Heyətinin üzvü kimi iştirak etməsi də fərəhləndirici haldır.

Bütün bu nailiyyətlərin nəticəsi kimi, Firəngiz Əlizadə beynəlxalq aləmdə mədəni əlaqələrin inkişaf etdirilməsi naminə musiqi incəsənəti sahəsindəki xidmətlərinə görə, 2007-ci ildə YUNESKO-nun qərarı ilə «Dünya artisti» kimi fəxri titula layiq görülmüşdür. Sevindirici haldır ki, F.Əlizadənin möhtəşəm uğurları siyahısına bu günlərdə daha bir mükafat da əlavə edilmişdir. Hörmətli bəstəkarımız ölkəmizin ən yüksək mükafatlarından olan 2011-ci ilin «Zirvə» mükafatına layiq görülmüşdür.

Yalnız böyük arzularla yaşayan insan xarüqələr yarada bilər. Bu da Vətən sevgisi, xalqına olan  məhəbbətindən irəli gəlir. Hörmətli sənətkarımız Firəngiz Əlizadənin yaradıcılığı bu amillərdə ehtiva olunur. Əminəm ki, bu tükənməyən zəngin yaradıcılığa yeni-yeni səhifələr əlavə olunaraq  gələcək nəsil üçün bir örnəyə çevriləcəkdir.

Lətifəxanım Əliyeva
Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru

8 mart qadınlar bayramı ərəfəsində, daha dəqiq desək martın 6-da Bakının mərkəzində yerləşən Muzey Mərkəzində baş tutmuş silsilə tədbirlər məhz belə adlanırdı. Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının təşəbbüsü və təşkilati dəstəyi sayəsində Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi ilə birgə hazırlanmış bu gözəl sənət bayramı, əslində böyük bir layihənin — «Azərbaycanın sənətkar qadınları xeyir və tərəqqi naminə» devizi ilə 2009-2010-cu illəri əhatə edən və nəinki Bakıda, habelə respublikanın bir sıra regionlarında, Şamaxı, Qəbələ, Gəncə və Şəkidə konsert proqramları, sərgilər, moda nümayişi və ustad dərsləri ilə müşayiət olunan möhtəşəm bir proqramın ilk səhifəsi, bir növ açılışı oldu. Həmin gün layihənin məramına uyğun olaraq, istedadlı bəstəkar, rəssam və modelyer xanımlar bir araya gələrək, öznüməxsus sənət dünyalarını xüsusi bir zövqlə tərtib olunmuş konsert proqramında (qeyd edək ki, konsertin təşkilatçı-koordinatorları musiqişünas, sənətşünaslıq namizədi Lalə Kazımova və bəstəkar, dossent Adilə Yusifova, slayd-şounün müəllifi, rəssam Fəxriyyə Məmmədova, aparıcısı isə musiqişünas, Bəstəkarlar İttifaqının məsul katibi Lalə Hüseynova idi), daha sonra sərgi qalereyasında, sonda isə «Şərq və Qərb» adlı moda təqdimatında diqqətə çatdırdılar. Qadınlara səmimi təbriklərini söyləyən Mədəniyyət və Turizm Naziri Əbülfəs Qarayev öz çıxışında layihənin əsas məqamlarına toxunaraq, onun davamlı olacağını xüsusi vurğuladı.

Əlvan milli xalçalar və keramik qablarla oricinal şəkildə tərtib edilmiş səhnə isə öncə qadın bəstəkarın ixtiyarına verildi. Müasir Azərbaycan xanımlarının duyğu və düşüncələri… Zənnimcə, təqdim olunmuş konsert proqramının əsas qayəsini qısaca belə səciyyələndirmək olardı. Müxtəlif nəsillər təmsil edən bu sənətkar qadınların fərqli musiqi üslubunda və dünya görüşündə ən məxfi, xəfif yaşantılardan tutmuş, cəmiyyətimizi, millətimizi narahat edən içimizi göynədən ağrı-acılara kimi geniş mövzu palitrası öz əksini tapmışdır. Respublikanın xalq artisti, müasir bəstəkarlıq məktəbimizin hal-hazırda dünya arenasında ən layiqli təmsilçisi olan Firəngiz Əlizadənin Nigar Rəfibəylinin sözlərinə bəstələnmiş «Üç akvarel» vokal silsiləsi (soprano — Gülnaz İsmayılova, piano — Nərgiz Əliyarova, fleyta — Əminə Zülfüqarova) və məşhur «Muğamsayağı»sı (Azərbaycan Dövlət Kvarteti: Uran Seyidov, Vadim Sandler, Vaxtanq İmanov və Aleksey Miltıx) nəinki bəstəkarın zəngin yaradıcılıq tərcümeyi halının, ümumiyyətlə, müasir musiqi dünyasının ən parlaq səhifələri kimi unudulmaz təəssürat bağışladı. Bu təəssüratı səhnədəki ekrandan seyr etdiyimiz və böyük fəlsəfi məna yükü daşıyan görüntülər daha da canlı və qabarıq edirdi.

Bəstəkar, xalq artisti, professor Sevda İbrahimovanın lirik kədərlə aşılanmış musiqisi isə tamaşaçıları tamamilə yeni bir ovqata köklədi. Hər iki əsərin adında belə artıq qeyri-adi bir niskil sezilirdi: «Qurbansız qalan tarım» (Simli Kvartet, Səbuhi Cəfərov — tar, Gülnaz İsmayılova — soprano, Həsən Enami — tenor və fortepianoda müəllif) və «Sənin üçün darıxıram, Şuşam» (Simli Kvartet, pianoda müəllif və tarda Səbuhi Cəfərov). Sevda xanımın yaradıcılığında yaralı bir mövzuya çevrilmiş Şuşa həsrəti elə təsirli bir ahəngə boyanıb ki, həyacansız, sarnsıntısız bu sədaları duymaq mümkün deyildi. Ekranda isə Şuşanın, indi yalnız kinoxronikadan həsrətlə seyr etdiyimiz nadir kadrları, uzaq və doğma keçmişimiz…

Nəyahət, sonuncu musiqi lövhələri bəstəkar Adilə Yusifovanın  özünəməxsus musiqi dünyasını tamaşaçılara açıb göstərdi. Əvvəlcə, qarşımızda odlar yurdunun simvoluna çevrilmiş «Alov»un musiqi obrazı bütün məna çalarları ilə təsvir olundu (piano — Ülviyyə Hacıbəyova, tar — Səbuhi Cəfərov). «Paralellər» adlanan növbəti əsər isə çox aktual olan bir mövzunu təfərrüatı ilə bizlərə yaşatdı. Bəstəkar musiqi dili ilə ulu keçmişimizlə əlaqələrin qurulmasını, əvəzsiz itkilərlə müşayiət olunan gerçəkliyi, simasız gələcəyə doğru kor-koranə getməyin təhlükəsini görməyə çağırırdı. Beləcə, bir konsert çərçivəsində həyatımızın ən ümdə, qaynar prroblemləri, hiss və həyacanları göz önümüzdən keçərək, qadınlarımızın zəngin daxili aləmini, fəal həyat mövqeyini parlaq nümayiş etdirdi.

Təqdim olunmuş bu gözəl layihə həqiqətən də yaradıcı qadınlara əsl 8 mart hədiyyəsi oldu. Tədbirin sonunda səhnəyə qalxan bütün iştirakçıların adından Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri, professor Firəngiz Əlizadə çıxış edərək, bu layihənin həyata keçməsində böyük rolu olan Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinə öz dərin təşəkkürünü bildirdi. Ümidvarıq ki, bu layihə gələcəkdə də öz layiqli davamını tapacaqdır.

Lalə Hüseynova
«Musiqi dünyası» ,№1-2, 2009.

Bəşəri sivilizasiyanın tarixində ölkələr arası mədəni əlaqələrin elə parlaq nümunələri vardır ki, minilliklərdən bəri öz əhəmiyyətini qoruyub saxlamış və öz labüdlüyünü təsdiq etmişdir. Belə nümunələrdən biri də dünya tarixində silinməz iz qoymuş, iki ümman arası məsafəni özünə tabe etmiş və iki qütb arasında mədəni- iqtisadi körpü yaratmış «Böyük İpək yolu»dur.

Avropa və Asiyadan çarpaz şəkildə keçən şəbəkə mədəniyyətin qarşılıqlı təsirinə və zənginləşməsinə bəyük töhvələr vermiş, mədəni ənənələrin mübadiləsinə səbəb olmuşdur. Belə bir ünsiyyətin nətijəsi kimi həm tijarət, həm memarlıq, həm  musiqi və injəsənət özünün daxili rəngarəngliyi ilə, hətta dini əlaqələr belə inkişaf edir. Məhz «Böyük İpək Yolu»nun nailiyyətidir ki, Şərqlə Qərdin bir-birinə olan ehtiyajı təmin olunmuşdur.

Tarixən çox enişli və yoxuşlu yol keçmiş, tənəzzülə uğrayaraq  X əsrdə  öz mövjudluğuna son qoymuş “Böyük İpək yolu” ümummilli lider Heydər Əliyevin səyləri nətijəsində bərpa olunmuşdur. Sonradan bu siyasi-iqtisadi ənənələr mübadiləsi «İpək yolu» Beynəlxalq Musiqi Festivalında öz təjəssümünü tapır. 2010-ju ildə müasir bəstəkarlıq məktəbinin görkəmli nümayəndəsi,  Azərbayjan Bəstəkarlar İttifaqının sədri, xalq artisti, UNESJO-nun «Sülh naminə injəsənət xadimi» Firəngiz Əlizadənin təşəbbüsü və böyük əməyi sayəsində qədim Şəki şəhərində əsası qoyulan festival dünyanın musiqi ijtimaiyyəti tərəfindən böyük maraqla qarşılanmışdır. Bu səbəbdən festivalın ənənəvi şəkildə hər il keçirilməsilə bağlı qərarın qəbul edilməsi məqsədəuyğun və alqışlanmalı addımdır.

Yüz illər boyu qədim ipəkçilik sənətinin mərkəzlərindən olan Şəki şəhərində bu festivalın təşkil olunması heç də təsadüfi deyildir. Festivalın xariji qonaqları Böyük İpək Yolunun mərkəzində dayanan Şəki şəhərinin tarixi məkanlarında Qərblə Şərq mədəniyyətinin ortaq məxrəjdə təzahürünü seyr etdilər.

İkinji festival 2011-ci il iyunun 28-dən iyulun 1-dək Azərbayjanın digər qədim məkanı olan paytaxtımız Bakıda keçirildi. Məhz festivalın Bakıda keçirilməsi bir daha Azərbayjanın əzəldən Böyük İpək yolunda vajib bir məntəqə olmasını təsdiq etdi.

Bu il keçirilən növbəti «İpək yolu» III beynəlxalq musiqi festivalı yenədə Şəki şəhərində, onun tarixi məkanlarında bərqərar oldu. Festival çərçivəsində nəzərdə tutulan tədbirlərin qədim tarixi məkanlarda keçirilməsi müasir dünya ilə tarixin birgə atmosferini yaratmaqla insanlarda nostalci hissləri əmələ gətirir. Hətta festival daxilində Şəki Xan Sarayının 250-illik yubileyinə həsr olunmuş bayram tədbirlərinin keçirilməsi belə  festivalın ümumi ovqatına rəng qatdı.

Festivalın proqramı  ənənəvi «İpək yolu» konsepsiyası əsasında qurularaq, Şərq və Qərb ənənələrinin qarşıdurması və ya təjəssümü prinsipinə əsaslanır. Lakin bu ənənələrlə  yanaşı Şərq mədəniyyətinin daxilən təzadlığının  qabarıq şəkildə  təcəssümü də təqdirəlayiqdir. Əvvəlki festivallarda olduğu kimi bu festivalda da Azərbayjanın məşhur ifaçıları ilə yanaşı dünyanın dörd bir tərəfindən gəlmiş kollektivlər  iştirak etdilər.

Xan Sarayında düzənlənən festivalın açılış mərasimində, açıq səma altında Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının solistlərinin iştirakı ilə nümayiş etdirilən dahi bəstəkarımız Ü.Hajıbəylinin «Arşın mal alan» operettası əsasında qoyulmuş «Arşın malçı İpək yolunda» musiqili hekayəti  tamaşaçıların zövqünü oxşadı. Tamaşaçılar sanki rəngarəng personacların oyununu, Arşin malçının öz yarına qovuşmaq yolunda əl atdığı  hiylələrini seyr edərək belə bir təmiz, sadəlövh    məhəbbət əfsanəsini janlı izlədilər. Ü.Hacıbəylinin ölməz əsərinin  «Arşın mal alan» musiqili kamediyasının  100-illiyi ərəfəsində «Arşın malçı İpək yolunda» musiqili hekayəti gözəl bir töhfədir.  Tarixi məkan, dahi Üzeyir bəyin milli musiqimizə söykənən notları gözəl bir harmoniya yaratmışdı.

Keçən festivallarda tamaşaçıya Setar alətində Hind raqalarını,   ilk dəfə olaraq Hindistanın qədim aləti olan Sarodun və zərb aləti olan Tabla alətinin kvartet şəklində səslənməsini dinləmək nəsib olmuşdur. «İpək yolu» III Beynəlxalq Musiqi Festivalında yadda qalan tədbirlərdən iyulun 1-də Cənnət bağında baş  tutan «Buyoqun Junqnam»  Koreyanın milli alətləri orkestrinin  konserti oldu. Bu festivalda ilk dəfə olaraq dinləyici beş və ya 4 tonlu sistemə əsaslanan Koreya musiqisini,  qədim alətlərinin  səslənməsini dinləmək və onu müşaiyət edən rəqsi seyr etmək musiqi ijtimaiyyətinin hüzuruna buraxıldı. Burada Koreya milli musiqisinin mənası və ən  qiymətli dəyərləri əks olunmuşdur.  Akustik təkmilləşmiş alətlər  həm sürəkli səsləri həm də, natamam tez səslənən musiqi frazalarını  təjəssüm etməyə qadirdir. Belə qeyri-adi  ifa üslubu və fərqli tembr  dinləyijilərin qəlbini riqqətə gətirdi. Bu səslənmə Qərbin 12 tonlu sistemindən tam fərqli olaraq Şərqə məxsus fəlsəfi ideyaları özündə ehtiva edərək dinləyicini yeni dir aləmə qərq etdi və Şərqə məxsus olan fərqli bir musiqi bəxş etdi.

Bu konsert Şərqin daxilən şaxələnməsini, mürəkkəb tembr rəngarəngliyini,  dərin fəlsəfəyə  və böyük potensiala malik olmasını bir daha təsdiq etdi.

Həmin gün Yuxarı Karvansarayda C.Qaryağdı ad. muğam üçlüyünün (M.Əyyubova, M.Müslümov, F.Dadaşov)  konserti,  festivalın üçüncü günü Cənnət bağında  Türkiyənin «əl-Kindi» instrumental ansamblı və Yuxarı Karvansarayda isə  «Acəmlər» İran ansamblının çıxışı oldu.

Festival daxilində Azərbaycan, Türk, İran musiqisinin səslənməsi Şərqin zənginliyini bir daha vurğuladı. Bu ansambıllar müəyyən dərəcədə unudulmuş lakin, gözəl və mürəkkəb musiqini özünəməxsus tərzdə ifa edərək, müasir dünyaya təqdim etmək əzmindədir.Burada  bir arada səntur, bendir, tar, ud, setar, ney, kamança, rebab kimi alətlərin fərqli səslənməsi və əsrlər boyu qayğı ilə qoruyub saxladığı musiqi  ruhumuzu oxşadı.  Belə tam əks qütblərin musiqisinin səslənməsi dinləyicidə Şərqlə Qərbin bir nöqtədə çarpazlaşması təəsuratını yaratdı.

Festivalın sonuncu günü Azərbaycan Televiziya və Radiosunun Niyazi ad. Simfonik orkestrinin konserti oldu. Konsertdə Ü.Hacıbəylinin «Koroğlu» operasından Uvertüra, F.Əmirovun —  «Azərbaycan kapriççiosu», Q.Qarayevin «Leyli və Məcnun» simfonik poeması, Niyazinin «Qaytağı» əsəri səsləndi. Festivalın Azərbaycan klassik musiqisi ilə başlanması və tamamlanması da təsadüfi deyildir. Çünki klassik azərbaycan musiqisi şərqin bir hissəsi olaraq həm Şərqə həm də, Qərbə məxsus ənənələri özündə ehtiva edir.

Tamaşaçı çox maraqlı konsert proqramını dinlədi və bu səslənən musiqi qəlbinə yol taparaq,  dinləyijini dərindən düşünməyə vadar etdi. Doğrudanda, Şərq öz qənaətbəxş köklərinə əsaslanaraq inkişaf edir, Qərb isə inkişafı ilə yanaşı Şərq mədəniyyətini təbliğ edərək öz Qərbliyini yaradır.

Belə artfestivalların keçirilməsi yalnız hər hansı bir tədbirin icrasına istiqamətlənməklə yekunlaşmır, həm də iştirakçı ölkələr arasında əməkdaşlığın daha da möhkəmləndirilməsinə münbit zəmin yaradır. Qeyd etmək lazımdır ki, injəsənətin müxtəlif növləri ilə bağlı çoxsaylı tədbirlərin dolğun şəkildə ərsəyə gətirilməsində xüsusi xidmətləri ilə seçilən görkəmli bəstəkar, milli musiqimizin dünyada tanıdılmasında müstəsna rolu olan Firəngiz Əlizadə haqqında söhbət açdığımız festivalın gerçəkləşməsinə də öz layiqli töhfəsini vermişdir.

Lətifəxanım Əliyeva
sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru

Aprelin 28 Azərbaycan  Bəstəkarlar İttifaqının Üz.Hacıbəyli adına konsert salonunda Azərbaycan Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi, respublikanın ilk qadın bəstəkarı olan Ədilə Hüseynzadənin 95 illik yubileyinə həsr olunmuş konsert keçirildi. Konsertə tanınmış incəsənət, elm və mədəniyyət xadimləri təşrif buyurmuşdur.

Ədilə Hüseynzadə Bül-bülün sinifində ifaçılıq dərsləri almış,  Ü.Hacıbəylinin sonuncu və ən sevimli tələbələrindən olmuş və Ən əsası Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasını bəstəkarlıq ixtisası üzrə bitirmiş ilk Azərbaycanlı qadınıdır. Ü.Hacıbəylinin təşəbbüsü ilə «Arşın mal alan» operettası əsasında çəkilmiş bədii filmdə (1945) Asya rolunu ifa etmişdir. Bir qadın olaraq Ə.Hüseynzadə bütün bunları özündə məharətcəsinə ehtiva etmişdir.

Ədilə Hüseynzadənin yaradıcılıq yoluna nəzər salsaq görərik ki,  o bir çox janrlarda əsərlər yaratmış simfonik poema simli kvartet, xor miniatürların müəllifidir. Lakin bəstəkarın yaradıcılığında kamera vokal əsərləri və xüsusən romans janrı ana xətt olaraq keçir. Məhz romanslarda bəstəkar özünü bütünlüklə realizə etmiş və o dövr Azərbaycan musiqisində bu janra az yer verilməsinə baxmayaraq  özünəxas bir üslub yaradaraq Ə.Hüseynzadənin romansları professional musiqimizdə iz qoymuşdur. Bu romanslarda bəstəkar çəkinmədən həm klassik, həm də müasir şairlərin poeziyasına  müraciət etmişdir. Biz  onun yaradıcılığında Nizami, Nəsimi, Füzuli, Natəvan, Səməd Vurğun, Nəbi Xəzri, Bəxtiyar Vahabzadə, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəylinin sözlərinqə yazılmış gözəl romans və mahnılara rast gəlirik. Bəstəkarın öz vokal janrında belə zəngin poeziya nümunələrinə müraciət etməsi onun peşəkar bir ifaçı olaraq mahnı janrının sirrlərinə dərindən yiyələnərək  onun incəliklərinə varmaq imkanı ilə əlaqədardır. Bəstəkar öz romanslarını incə bir zövqlə və əsl sənətkar qələmi ilə bəstələmişdir.

Ədilə Hüseynzadə bəstəkarlıq yaradıcılığı ilə paralel olaraq həm də gözəl səs malik olan vokal ustası kimi də musiqi tariximizdə iz qoymuşdur.

Pedaqoji fəaliyyətinə gəldikdə isə Ədilə xanım uzun illər Bül-bül adına orta ixtisas musiqi məktəbində «bəstəkarlıq» fənnindən dərs demişdir.

Bir qadın simasında həm rofessional bəstəkar, həm də gözəl vokal ifaçısı, həm də istedadlı pedaqoq cəmlənmişdir.

Bu qadın bəstəkar siması indiyədək davam edir. Bizim Adı çəkilən bir çox qadın bəstəkarlarımız var. Lakin bunun bariz nümunəsi olan ilk bəstəkarlıq addımlarında Ə.Hüseynzadədən dərs alan və Azərbaycan musiqisini dünyaya tanıdan Azərbaycan xalq artisti F.Əlizadədir. Məhz  F.Əlizadənin  rəhbərliyi altında Ə.Hüseynzadənin 95 illik yubileyinin onun sədr olduğu Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqında keçirilməsi təsadüfi deyil. Məhz F.Əlizadə Azərbaycan musiqisinin keçmişini qoruyub saxlayır və gələcəyə doğru addımlamasını təmin edir. F.Əlizadə yeni bir bəstəkar qadın simasını yaratmışdır o həm də ictimai xadimdir.

Əliyeva Lətifəxanım
Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru

Müasir  Azərbaycan   musiqi  mədəniyyətinin  ən  parlaq,  istedadlı  nümayəndələrindən  biri olan  Firəngiz  xanım  Əlizadə  gözəl  bəstəkar,  virtuoz  pianoçu,  tələbkar  diricor,  dərin düşüncəli nəzəriyyəçi,   təcrübəli  pedaqoq  və  ictimai xadim  kimi  nəinki  öz  doğma  vətənində, həmçinin  ondan çox-çox  uzaqlarda da   böyük   şöhrət  qazanmış  bir  sənətkardır. O,  Azərbaycan  musiqi  mədəniyyətini  dünya  miqyasında layiqincə  təmsil  edən  ən görkəmli  şəxsiyyətlərdən biridir.

Mübaliğəsiz demək olar ki, Azərbaycan bəstəkarlarının növbəti VIII qurultayı öz əhəmiyyətinə və miqyasına görə ötən günlərin  ən parlaq və yaddaqalan  mədəniyyət  hadisələrindən  biri oldu. Anjaq  rəqəmlərə nəzər salsaq kifayətdir: qurultayın 6 günlük  konsert proqramında 65 bəstəkarın 100-dən çox  əsəri səsləndi. Dinləyijilərin  mühakiməsinə simfoniya, balet, musiqili komediya, xor musiqisi  nümunələrindən tutmuş, kamera əsərlərinə, mahnı və romanslara kimi ən müxtəlif  canrlarda və  üslublarda  yazılmış rəngarəng əsərlər təqdim edildi. Belə bir möhtəşəm tədbirin keçirilməsi mədəniyyətin bu sahəsinə, ilk növbədə, dövlət qayğısının ən parlaq nümunəsi kimi dəyərləndirilməlidir. Bu fikir qurultaya təşrif buyurmuş 7 xariji ölkə nümayəndəsinin çıxışlarında da dəfələrlə önə çəkildi. Onlar öz ölkələrinin yeni tarixində bu miqyasda, bu səviyyədə qurultayın keçirilmədiyini və hətta, belə ehtimalın olmadığını da dilə gətirdilər.

Əlbəttə, bütün bu nəhəng işin arxasında  bir neçə ay davam etmiş çox böyük  hazırlıq işlərinin durması da tamamilə  təbiidir.

İlk növbədə, qurultay konsertlərinə əsərlər seçmək üçün canrlar üzrə  komissiyalar  yaradıldı və onlar böyük miqdarda əsərləri «ələkdən» keçirməli oldu. Simfonik və vokal-simfonik  canrda işləyən komissiyaya 40-dan çox ərizə daxil olmuş və nətijədə iri formalı 28 əsər  qurultayın 3 simfonik  konsertində səslənmək üçün  seçilmişdi. Mahnı  komissiyası  isə 23 müəllifin 53 mahnısından 24 mahnını  konsertlərə  layiq  bilmiş və belə seçim işi digər  canrlar üzrə  komissiyalarda da aparılmışdır. Nətijə  etibari ilə, təqdim  olunmuş əsərlərin böyük hissəsi qurultay  konsertlərində səsləndirildi.

Digər  tərəfdən, seçim prosesi  bəstəkarlarımızın  fəaliyyətində, yaradıjılığında  nəzərə çarpan bir sıra problemləri də  görməyə, qabartmağa imkan  yaratdı. Bu, ilk növbədə son on beş ildə bəstəkar  yaradıjılığının canrlar üzrə dinamikası, dil-üslub səviyyəsindəki proseslərin hansı istiqamətdə jərəyan etməsi ilə bağlı problemlər idi. Zənnimizjə, bütün bu məsələlər musiqi elmində daha jiddi araşdırmaların mövzusu olajaq.

Digər bir problem isə Bəstəkarlar İttifaqının bir sıra üzvlərinin sonunju VII qurultaydan ötən zaman kəsiyində qismən, və ya tam yaradıjılıq durğunluğu, fəaliyyətsizliyinin üzə çıxması idi. Buna arqument kimi, çox vaxt keçən əsrin 90-jı illərinin çətin iqtisadi-siyasi durumunu əsas səbəb kimi önə çəkirlər. Əlbəttə, burada bir həqiqət vardır. Lakin başqa həqiqət də odur ki, deməyə sözü olan, beynində daim yeni ideyalar dolaşan sənətkar onu ən çətin, dözülməz şəraitdə də gerçəkləşdirir, həyata gətirir. Tarixdə buna çoxsaylı misallar tapmaq mümkündür. Öz yaradıjılıq fəaliyyətsizliyini yalnız Bəstəkarlar İttifaqının işindəki nöqsanlarda axtaranlar isə ən azından hissə qapılırlar. Axı bir həqiqəti yaxşı anlamaq, dərk etmək lazımdır! Heç bir yaradıjı birlik, o jümlədən Bəstəkarlar İttifaqı öz üzvünə əsər bəstələməyi öyrətmir. Bu, təhsil müəssisələrinin işidir. İttifaqın keçirdiyi tədbirlər, çoxşaxəli gündəlik işi bəstəkarların yazdığı əsərlərin təbliğinə, yayılmasına, bir sıra məişət qayğılarının yüngülləşdirilməsinə yönəlir. İttifaqda fəaliyyət göstərən canrlar üzrə komissiyalar isə məsləhətveriji funksiya daşıyaraq, həmkarların bir-birinə dostjasına tövsiyyələri və yaxud, yaradıjılıq diskussiyalarının meydanı kimi nəzərdə tutulub. Beləliklə, İttifaqın qurultayqabağı təşkil etdiyi 3 komissiyaya 128 əsər təqdim olunmuş və onların böyük əksəriyyəti qurultay konsertlərində ifa olunmuşdur. Əlbəttə, yaxşı olardı ki, səslənən bütün əsərlər yeni olsun: İttifaqın qurultaylar ənənəsi həmişə bunu nəzərdə tutmuşdur. Lakin bir sıra müəlliflərin, nəyin bahasına olursa-olsun, qurultayın proqramında özünü göstərmək həvəsi (açıq demək lazımdır ki, dəfələrlə səslənmiş, artıq musiqi ijtimaiyyətinə yaxşı tanış olan əsərlər yalnız proqramları ağırlaşdırırdı) bəzən hər bir sağlam düşünjəni üstələyirdi. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, qurultayın hər bir günü maraqlı əsərlə qarşılaşmaq imkanı yaratmışdı. İfaçı kollektivlərinin, sözün əsl mənasında, titanik səyi, fədakarlığı nətijəsində proqramdakı bütün əsərlər dinləyijilərə kifayət qədər yüksək səviyyədə təqdim olundu. Konsertlərdə hökm sürən ruh yüksəkliyi, xoş həyəjan isə hər bir yeni konsertlə daha da artırdı. Bu hisslər qonaqlara da sirayət etmişdi və onlar da böyük məmnuniyyətlə öz əsərlərini lent yazısında bizə təqdim etdilər. Elə təsəvvür yaranırdı ki, qurultayın artıq müzakirə günündə musiqidən alınan zəngin təəssüratlar çıxışçıların əsas qayəsinə, mövzusuna çevriləjək. Ədalət naminə demək lazımdır ki, bu baxımdan Zemfira Səfərovanın, Tariyel Məmmədovun, Şəmsəddin Qasımovun, Aida Hüseynovanın, Elmir Mirzəyevin söylədiyi fikirlər İttifaqın işinin müxtəlif sahələri ilə bağlı təkliflərlə diqqəti jəlb edirdi. Lakin çox təəssüf ki, müzakirəni başqa səmtə — dedi-qodu, intriqa, şəxsi münasibətlərin aydınlaşdırılması kimi ziyalılığa yaraşmayan bir səviyyəyə yönəltmək istəyənlər çox böyük janfəşanlıq göstərdilər. Nətijədə isə, məhz qurultayda səslənməli olan fikirlərin bir çoxu səslənmədi, çalınan əsərlərə qiymət vermək, gənjlərin yaradıjılığında nəzərə çarpan, istər məziyyətləri, istərsə də, nöqsanları üzə çıxarmaq əvəzinə ijlası lazımsız söz-söhbətlə  uzatmağa nail oldular. Xüsusilə, böyük nüfuz sahibi olan bəstəkarlarımızın çeynənmiş dedi-qoduların «ujundan tutub ujuzluğa getməsi» yalnız təəssüf doğururdu. Yaranmış gərgin atmosferdə gənj bəstəkar və musiqişünasların öz fikirlərini müəllim «nəzərindən» və «xofundan» azad şəkildə ifadə etməsi, sözün əsl mənasında qeyri-mümkün oldu. Halbuki, məhz onların dilindən musiqimizin gələjəyi, İttifaqın taleyi, işi barədə mülahizələr, konstruktiv təkliflər səslənməli idi. Lakin bu, baş vermədi. Nətijədə isə yeni seçilmiş İdarə Heyətinin tərkibində gənj nəsl təmsil olunmadı və istedadlı gənjlər İttifaqın idarəçiliyindən kənarda qaldılar. Zənnimjə, bu vəziyyət gənjləri həvəsdən salmamalıdır. Çünki, məhz gənj nəslin təhsildən sonrakı peşəkar həyatı Bəstəkarlar İttifaqının diqqətdə saxladığı ən ümdə vəzifələrdən biridir. Bunu bizə Bəstəkarlar İttifaqındakı böyük fəaliyyətləri ilə Üzeyir Hacıbəyov və Qara Qarayev kimi dahilərimiz göstərmiş və vəsiyyət etmişlər. İttifaqda fəaliyyət göstərən «Gənjlər» bölməsi buna görə öz işini yeni səviyyədə qurmalı, ikiqat güjlə davam etdirməlidir.

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının artıq tarixin bir səhifəsinə çevrilmiş VIII qurultayı Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişafında mühüm mərhələnin başlanğıjını qoydu. Şübhə etmirik ki, bu mərhələ Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin şərəfli salnəməsinə yeni, gözəl səhifələr yazajaqdır.

Lalə Hüseynova

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı
İdarə Heyətinin üzvü,
sənətşünaslıq namizədi,
«Xalq» qəzeti,   iyun 2007.

“Çox sevindirici haldır ki, Azərbaycanın böyük tarixə malik olan incəsənəti, musiqi sənəti hər il yeni istedadlar yetişdirir. Bu xalqımızın       mədəniyyətinin, incəsənətinin zənginliyini nümayiş etdirir. ”

H.Əliyev.

Mədəniyyət — xalqin mədəni-mənəvi göstəricisidir. Musiqi  estetik tərbiyyə vasutəsidir. O yetişən nəslin təfəkkür qabiliyyətinin inkişafında böyük rol oynayır. Azərbaycan xalqı çox istedadlı xalqdər. Son zamanlar hər bir sahədə gənclərə böyük yer verilir. Bu da təbiidir, gənclər bizim gələcəyimizdir. Onlar Azərbaycan musiqisinin gələcəyinə bir körpüdür. Qabiliyyətli gənclərə şərait yaratmaqla, doğru yol göstərməklə onları böyük səhnələrə çıxartmaq lazımdır.

Son vaxtlar Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının xətti ilə keçirilən tədbirlər, milli musiqimizin inkişafına xidmət edən layihələrin sayı artmaqdadır. Belə  tədbirlərin keçirilməsi Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının Sədri, xalq artisti, «Dünya artisti» titullu Firəngiz Əlizadənin böyük əməyi və səyinə əsaslanır. Bu gün söhbət açmaq istədiyim tədbirlərdən biri də iyun ayının 12-dən 16-na kimi keçirilən ABİ-nın Milli Qurtuluş gününə həsr olunmuş «Gənc bəstəkarların əsərlərindən ibarət plenum»dur. Plenumda 3 gün ərzində gənc bəstəkarların müxtəlif janrlarda yazılmış yeni əsərlərindən ibarət konsert proqramları dinlənilmişdir.

Mən bu konsertlərdən biri  — iyunun 15-də Orqan və Kamera Musiqi Zalında keçirilən Qara Qarayev adına Azərbaycan Dövlət Kamera Orkestri və orkestrin bədii rəhbəri, xalq artisti Teymur Göyçayevin dirijorluğu ilə keçirilən tədbir haqqında məlumat vermək istəyirəm.

Konserti giriş sözü ilə musiqişünas, sənətşünaslıq namizədi Jalə Qulamova açaraq bu gün əsərləri səslənəcək  bəstəkarların yaradıcılığı və  əsərlər haqqında  məlumat verdi. Konsert şərti olraq iki hissəyə ayrılmışdı. I hissədə  piano üçün 2 əsər və simli kvartet səsləndi. II hissədə isə yalnız  kamera orkestri üçün yazılmış  4 əsər dinlənildi.

I hissədə səslənən ilk əsər Aliyə Məmmədovanın «Piano üçün yazılmış 2 prelüd»ü idi.  Gənc bəstəkar 1996-cı ildə BMA-da  Fərəc Qarayevin bəstəkarlıq sinfini bitirmişdir. Beynəlxaq müsabiqə laureatıdır. Böyük simfonik orkestr üçün simfoniyanın, «Simli kvartet»in, solo gitara üçün «Sükutla dialoq», kamera ansamblı üçün «Nurlu kədər», orkestr üçün «Adagio» adlı pyes, bas klarnet və gitara üçün «KOAN», “Humayun” tar və kamera ansamblı üçün musiqi və s. əsərlərin müəllifidir. 2007-ci ildən ABİ-nın üzvüdür. Hal-hazırda  Ü.Hacıbəyli adına Baık Musiqi Akademiyasında «Musiqi nəzəriyyyəsi» şöbəsində baş müəllim və 21 saylı Rostropoviçlər adına 11 illik musiqi məktəbində musiqi nəzəriyyəsi i və bəstəkarlıqdan dərs verir.

Konsertdə ifa olunan 2 prelüd kiçik silsilə təşkil edir. I prelüd bir növ giriş rolunu oynayır. Burada sakit obraz lakonik şəkildə təqdim olunur. Ardınca klassizm ənənələrinə söykənən tematik başlanğıc özünün geniş inkişafına can atır. Əsər BMA-nın professoru, əməkdar incəsənət xadimi Ülviyyə Hacıbəyova tərəfindən böyük müvəffəqiyyətlə  ifa olundu.

Növbəti əsər Rüfət Xəlilovun «Piano üçün Sonatina»sı idi. Rüfət Xəlilov  1997-ci ildə Bakı Musiqi Akademiyasını İsmayıl Hacıbəyovun bəstəkarlıq sinifində  bakalavr üzrə, 1999-ci ildə isə magistr üzrə bitirmişdir. 2000-2002-ci illərdə aspiranturada təhsil almışdır. 2004-cü ildən-2005-ci ilədək Almaniyada bəstəkarlıq üzrə staj  kursu keçmişdir. Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının üzvüdür. Rüfət Xəlilov bir çox janrlarda öz qələmini sınamış, müxtəlif səpkili əsərlər, o cümlədən simfonik orkestr üçün memuarlar, sk-ka və orkestr üçün 3 hissəli konsert, simli kvartet, kamera orkestri üçün «Şərhsiz», «Gözləmə», «2 vokal miniatur» və s.  yazmışdır.

Bəstəkar «Piano üçün sonatina» əsərini gənc bəstəkar əməkdar incəsənət xadimi, vertioz pianoçu Ülviyyə Hacıbəyovaya həsr etmişdir. 4 hissədən ibarət əsər Ülviyyyə xanımın özü tərəfindən ifa olundu.

Növbəti əsər gənc bəstəkar Günay Mirzəyevanın «Simli kvarteti» oldu.  Günay Mirzəyeva BMA-nın bəstəkarlıq fakultəsində İsmayıl Hacıbəyov və Aydın Əzimovun sinfində təhsil almışdır. Diplom işi kimi böyük simfonik orkestr üçün simfoniya yazaraq Akademiyanı fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. O, prelüdiyalar, variasiyalar, sonatalar, simli kvartet və başqa əsərlərin  də müəllifidir. 2007-2015-ci illər Azərbaycan gənclərinin xaricdə təhsili üzrə Dövlət proqramı çərçivəsində Almaniyanın Ştutqart konservatoriyasına magistr pilləsinə bəstəkarlıq fakultəsinə qəbul olunmuşdur. 2011-ci ildən həm İtaliyada Roma Konservatoriyasında, həm də Almaniyada Karlsruye şəhərində məşhur bəstəkar Volfqanq Rimin bəstəkarlıq sinfində doktorantura  pilləsində təhsil alır.        Gənc bəstəkarın bu gün səslənən «Simli kvarteti» 2008-ci ildə yazılmışdır. Əsər 3 hissədən ibarətdir. Hissələr bir-birindən templəri ilə fərqlənsələr də ümumilikdə dəyişik hisslər və emosiyalar daşıyır. Əsər Azərbaycan Dövlət Simli Kvartetinin — xalq artistləri I violində Uran Seyidov. II violində Soltan Məmmədova, violada Vaxtanq İmanov və violonçeldə əməkdar artist Aleksey Miltıxın  ifasında alqışlarla səsləndi.

II hissədə ilk səslənən əsər gənc bəstəkar Kərəm Əkbərovun «Kamera orkestri üçün süita»sı oldu. O, 2010-cı ildə Bakı Musiqi Akademiyasının  bəstəkarlınq fakultəsində Arif Məlikovun sinfini bitirmişdir. Tələbəlik  illərindən bir sıra janrlarda maraqlı əsərlər yazmağa başlamışdır: f-no üçün sonata, 6 prelüd, simfonik orkestr üçün lövhə,  «Azərbaycan» simfonik poeması, skripka və f-no üçün pyeslər, bir sıra vokal və instrumental əsərlər və s. Hal-hazırda simfoniya üzərində işləyir və BMA- nəzdində «Məktəb-studia»da müəllim kimi fəaliyyət göstərir.

Bəstəkarın dinlənilən «Kamera orkestri üçün süita»sı 2011-ci ildə Kanadada Azərbaycan Mədəniyyəti günlərində səslənmişdir. Azərbaycanda ilk dəfə eşidələn bu süita 3 hissədən ibarətdir: 1- Türk rəqsi, 2- Bahar, 3- Tokkata adlanır.

Daha sonra Kamran Nəsirovun kamera orkestr üçün «Üzeyirnamə» əsəri təqdim olundu. O, 2011-ci ildə Azərbaycan Milli Konservatoriyasınının bəstəkarlıq fakultəsini Cəlal Abbasovun sinfində bitirmişdir. Müxtəlif janrlarda əsərlərin — Simli kvartet», «Məhəbbətin fəryadı» adlı simfonik poema, «Klarnet və xalq çalğı alətləri üçün konsert», «Yanvar elegiyası» adlı qaboy və f-no üçün pyes, prelüdlər və s. müəllifidir.

Gənc bəstəkarın təqdim etdiyi Azərbaycan musiqisinin banisi  Uzeyir Hacıbəyliyə  ithaf etdiyi kamera orkestri üçün «Üzeyirnamə» əsəri sonata formasında yazılmışdır. Muğamla klassik musiqinin sintezindən istifadə edən gənc burada dahi bəstəkarın yaradıcılığına olan heyranlığını və böyük rəğbətini özünəməxsus şəkildə əks etdirməyə çalışmışdır.

Əsəri səslənən növbəti gənc bəstəkar Kəmalə Əlizadədir. 1996-2000-cı illərdə Ü.Hacibıyli adına Baki Musiqi Akademiyasında iki fakultə üzrə — piano ixtisası üzrə professor Elmira Səfərovanın, bəstəkarlıq ixtisası üzrə professor Arif Məlikovun sinfində təhsil almışdır. O, müxtəlif janrlarda əsərlər — «Simfoniya», «Fortepiano və böyük simfonik orkestr üçün konsert», ‘’Venessiya abu havalı musiqi’’ adli balet suitası, «Simli kvartet», fortepiano üçün yazılmış «Sonata», «15 preludiya» və s. yazmışdır. 2006-cı ildə Kəmalə Əlizadə İtalyan Səfirliyinin keçirtdiyi stipendiya müsabiqəsinin qalibi seçilir və İtalyanın Modena şəhərindəki ‘’Oratsio Vekki’’ adına konservatoryanın bəstəkarı professor Antonio Cakomettinin dəvətiylə orada bəstəkarlıq staj kursları alır. Kəmalə Əlizadənin əsərləri Italya, Hollandiya, Yaponiya,  Amerikada uğurla səslənib. O, 2006-cı ildən Italyada Azərbaycanı təmsil edir.

Bəstəkarın səslənən «İtirilmiş cənnət» əsəri Azərbaycanın cənnət guşəsi olan Şuşaya həsr olunmuşdur. Bildiyimiz kimi, Şuşada doğulub-böyümüş nəsillə yanaşı, artıq elə bir nəsil yetişir ki, onlar Şuşanın abu-havasını indi ürəklərində yaşadırlar və Şuşa itkisindən doğan ağrını öz istedadlarının gücü ilə yaradıcı fəaliyyətlərində dünyaya bəyan etməyə çalışırlar. Bu əsərdə də bəstəkar Şuşa itkisinin ağrı-acısını musiqi dili vasitəsilə çox gözəl əks etdirmişdir. Süita 5 hissədən ibarətdir: Konsertdə süitadan 2 nömrə — Şuşa və Cıdır düzü səsləndi.

Daha sonra bəstəkar Ceyhun Allahverdiyevin «Misri» əsəri dinlənildi. Ceyhun Allahverdiyev 1990-cı ildə Bakı Musiqi Akademiyasında bəstəkarlıq ixtisası üzrə Arif Məlikovun, 1992-ci ildə isə fortepiano ixtisası üzrə  Elmira Əliyevanın sinfini bitirmişdir. Müxtəlif janrlarda qələmini sınayan bəstəkarın yaradıcılıq sferası genişdir. O, 2 simfoniya, simli kvartet (1994), f-no və simfonik orkestr üçün «Konsert», f-no üçün «Prelüdlər»(1990), Nizaminin sözlərinə 2 romans: skripka və f-no üçün «Sonata», simfonik orkestr üçün pyes «Mənzərə», Zülfüqarbəyin sözlərinə simfonik orkestr və xor üçün «Milli marş», mahnılar və s. müəllifidir. Ceyhun Addahverdiyev hal-hazırda BMA-nın bəstəkarlıq kafedrasının dosenti kimi pedaqoji fəaliyyətlə də məşğul olur.

Gənc bəstəkarın kamera orkestri üçün «Misri» əsəri dahi bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəyliyə ithaf olunub. Rondo formasında yazılan bu əsərdə harmonik və polifonik elementlər, aşıq ritmikası, muğam çalaraları, olduqca rəngarəng, zərif və parlaq boyalarla verilən zəngin hiss və duyğular qabarıq şəkildə özünü göstərir.

Nəhayət konsert adı musiqi incəsənətinə yaxşı bələd olan, bəstəkarlıq sənətində öz sözünü demiş, yaradıcılığının məhsuldar dövrünü yaşayan, istedadlı bəstəkar, əməkdar incəsənət xadimi Vasif Allahverdiyevin «Simli  orkestr üçün musiqi»si ilə tamamlanandı. Əsər Q.Qarayev adına Azərbaycan Dövlət Kamera Orkestrinin bədii rəhbəri və dirijoru, xalq artisti Teymur Göyçayevə həsr olunmuşdur. Sonata-alleqro formasında yazılan bu əsəri simfoniya da adlandırmaq olar.  Burada bəstəkar harmonik və polifonik xüsusiyyətlərdən, milli və müasir elementlərdən, muğam və aşıq musiqisindən, müasir bəstəkarlıq texnikasından özünəməxsus ustalıqla istifadə etmişdir.  Əsər T.Göyçayevin rəhbərliyi ilə kamera orkestrinin ifasında gurultulu alqışlarla başa çatdı.

Ümumiyyətlə, bu plenumun keçirilməsi Azərbaycanda gənc bəstəkarlara olan böyük qayğının bariz nümunəsi kimi çox diqqətəlayiqdir. Artıq plenumda əsərləri dinlədikcə qürur hisssi duyursan ki, bizim cənc nəsil də müasir musiqiyə necə böyük həvəslə yanaşır, dünya arenasına qatılmağa çalışır, bu yolda böyük addımlarala irəliləyir. Belə ki, gənclərin əksəriyyəti xaricdə təhsil alır, əsərləri dünya musiqi orkestrlərinin ifıasında səslənir. İnanırıq ki, bu gənc bəstəkarlar XXI əsr Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin layiqli təmsilçisi olub. professional musiqi incəsənətini yüksək səviyyədə inkişaf etdirmək naminə yeni-yeni nailiyyətlər qazanacaqlar. Onlara bu yolda uğurlar diləyirik.

Qulamova Jalə

Azərbaycan Milli  Konservatoriyasının
dosenti,  sənətşünaslıq namizədi

(«Mədəniyyət» qəzeti, 6 iyul, 2012, №48)

2008-ci ilin iyul ayında Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı nümayəndə heyətinin qədim Naxçıvan diyarına növbəti səfəri Muxtar Respublikanın mədəni həyatında çox əlamətdar, bayram ovqatlı bir hadisə ilə bağlı oldu. Naxçıvan Bəstəkarlar Təşkilatı yaranmasının 30 illiyini böyük təntənə ilə qeyd etdi. Bu münasibətlə Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrında yüksək dövlət rəsmilərinin və Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının nümayəndə heyətinin iştirakı ilə Naxçıvan  bəstəkarlarının əsərlərindən ibarət böyük tədbir keçirildi. Onjə isə Naxçıvanın musiqi ijtimaiyyəti və Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri, xalq artisti, professor Firəngiz Əlizadənin başçılıq etdiyi nümayəndə heyəti — Respublikanın xalq artsiti, sənətşünaslıq doktoru, professor, Bəstəkarlar İttifaqının Katibi Ramiz Zöhrabov və İttifaqın məsul katibi, sənətşünaslıq namizədi Lalə Hüseynova ulu öndər Heydər Əliyevin muzeyini ziyarət edib, onun abidəsi önünə gül dəstəsi qoydular.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məjlisinin sədri, jənab Vasif Talıbovla görüş zamanı Naxçıvanın mədəni həyatı, musiqi sahəsində gedən proseslərlə bağlı fikir mübadiləsi yürüdüldü, musiqi sənətinin inkişafı ilə bağlı görülən işlərdən danışıldı. Qeyd olundu ki, zəngin mədəniyyət və injəsənət ənənələrinə malik olan Naxçıvanda Bəstəkarlar İttifaqının ilk bölgə təşkilatlarından birinin açılması təsadüfi deyildi. Yaşı tarixin ən dərin qatlarına gedib çıxan Naxçıvanın öznüməxsus və rəngarəng musiqi mədəniyyəti buna tam hüquqla əsas vermişdi. Eramızdan əvvəl V minilliyə aid olan Şərur yallılarının, XVIII əsrdə yaşayıb-yaratmış və Türkiyə Sultanı IV Muradın saray musiqiçisi kimi şöhrət tapmış ifaçı-bəstəkar Muradağa Naxçıvanlının, şərurlu saz-söz ustadı Ağ Aşıq Allahverdi Kosajanlının bu gunumuzə qədər gəlib çatan mənbələri Naxçıvan musiqisinin möhkəm sütunlarından xəbər verir. Yalnız Naxçıvana aid olan 100 artıq yallı növü, neçə-neçə aşıq havaları, Şərur bölgəsində Arpaçayın yaxınlığındakı ərazilərdən birində yaranan «Apardı sellər Saranı» kimi xalq mahnıları bu diyarın zəngin musiqisinin təkrarsız nümunələrindəndir. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın milli-mədəni intibahında Naxçıvanın xüsusi və böyük rolu olmuşdur. Məhz bu dövrdə Naxçıvanda dramatik və musiqili teatr yaranmış, açıq konsertlər təşkil edilmişdir. Ü.Hacıbəylinin «Leyli və Məjnun», «Şah Abbas və Xurşudbanu» muğam-operaları, «Arşın mal alan», «Ər və arvad», habelə Z.Hajıbəyovun «50 yaşında javan», «Evli ikən subay» musiqili komediyaları tamaşaya qoyulmuşdur. Şərq konsertlərinin təşkili, nəfəs alətləri ansambllarının, xalq çalğı alətləri ansambllarının çıxışları tez bir zamanda ənənəyə çevrilmişdir. Bütün bu işlərdə o vaxtlar Naxçıvanda yaşayıb-işləmiş bəstəkar Zülfüqar Hajıbəyovun böyük əməyi olmuşdur.

1937-ci ildə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri Ü.Hacıbəylinin təşəbbüsü ilə Naxçıvanda musiqi məktəbi açılmış və dahi bəstəkar buraya çoxlu not kitabları və «Berlin» markalı piano hədiyyə etmişdir. Xatırladaq ki, məhz həmin ildə dahi bəstəkar Naxçıvandan ilk dəfə SSRİ Ali Sovetinə deputat seçilmiş və ömrünün sonuna kimi bu şərəfli işi layiqinjə yerinə yetirərək, Naxçıvan musiqi mədəniyyətinin inkişafı üçün əlindən gələni əsirgəməmişdir. Naxçıvan musiqi məktəbinin istedadlı yetirmələri — Nəriman Məmmədov, Ramiz Mirişli, Rəşid Məmmədov Ü.Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında təhsillərini davam etdirmiş, respublikanın musiqi xəzinəsinə layiqli töhfələr vermişlər. 1958-ci ildə Naxçıvanda Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblının fəaliyyətə başlaması bəstəkarlar üçün böyük stimul olmuş, bu kollektiv üçün çoxlu sayda maraqlı əsərlər yaranmışdır.

Ötən əsrin 70-ci illərində ulu öndər Heydər Əliyevin respublikamıza rəhbərlik etdiyi dövrdə Bəstəkarlar İttifaqının bölgə təşkilatlarının yaradılması məsələsi çox jiddi şəkildə gündəmə gəldi və onun həlli yollarında bir sıra addımlar atıldı. 1976-jı ildə Naxçıvanda Bəstəkarlar Təşkilatının yaradılması ilə əlaqədar SSRİ xalq artisti, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının katibi Rauf Hajıyev Naxçıvana gələrək, burada yerli bəstəkarların əsərlərindən ibarət konsertdə iştirak etmişdir. 18 musiqi nömrəsindən ibarət böyük konserti dinlədikdən sonra o, bəstəkarlarla görüşüb əsərlər haqqında müsbət rəy söyləmiş, gələjəkdə bir neçəsini konservatoriyanın bəstəkarlıq şöbəsinə təhsillərini davam etdirmək üçün Bakıya dəvət etmişdir. Beləliklə, 70-ci illərin sonundan başlayaraq, hazırkı Bakı Musiqi Akademiyasına Muxtar Respublikadan müsabiqədənkənar tələbə qəbul edilməyə başlanmışdı. 1978-ci ilin sentyabr ayında isə Naxçıvanda Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının səyyar plenumu keçirildi və burada İttifaqın bölgə qurumu yaradıldı. Görkəmli bəstəkar Ramiz Mirişli qurumun sədri, Məmməd Ələkbərov məsul katibi seçildilər. Bu işlərin davamı kimi 1983-jü ildə Naxçıvan Dövlət Filarmoniyası işə başlamışdır və hazırda burada Kamera Orkestri, Xalq Çalğı Alətləri Orkestri, rəqs kollektivi fəaliyyət göstərir.

Qeyd etmək lazımdır ki, keçən əsrin 80-ci illərindən etibarən Bəstəkarlar İttifaqının Naxçıvan bölməsinə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının ixtisaslı bəstəkar və musiqişünas məzunları qəbul olunur: Yaşar Xəlilov, Əqidə Ələkbərova, Kamal Əhmədov təşkilatın işinə fəal qatılırlar. 90-jı illərin gərgin ijtimai-siyasi durumuna baxmayaraq, artıq blokada şəraitində yaşayan Naxçıvanla Bəstəkarlar İttifaqının əlaqəsi kəsilmir. 1995-ci ildə İttifaqın Sədri Tofiq Quliyev və Katibi Ramiz Zöhrabov, Naxçıvan Bölməsinin rəhbəri Ramiz Mirişli və müğənni Yaşar Səfərov bölgə təşkilatının işi ilə yaxından tanış olmaq üçün buraya səfər edirlər. Təşkilatın işini dirçəltmək məqsədilə İttifaqa yeni üzvlər qəbul olunur. 1998-2000-ci illərdə Naxçıvan bölməsinə bəstəkar Nazim Quliyev rəhbərlik edir. 2000-ci ildən etibarən isə Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məjlisinin Sədri Vasif Talıbovun xüsusi diqqət və qayğısı nətijəsində bölgə təşkilatının işi yeni səviyyəyə qaldırılır. Belə ki, onun sərənjamı ilə Naxçıvan Bəstəkarlar Təşkilatına J.Məmmədquluzadə adına Musiqili Dram Teatrının binasında təmir olunmuş, inventar və avadanlıqlarla təjhiz edilmiş iki otaq ayrılır, habelə 3 nəfərdən ibarət və əmək haqqı yerli büdjədən maliyyələşdirilən ştat jədvəvi təsdiq olunur.

Hal-hazırda Naxçıvan Bəstəkarlar Təşkilatı Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının digər bölgə təşkilatları arasında möhkəm-maddi texniki bazaya malik, ən qabaqjıl bir qurumudur. Təşkilata bəstəkar, Naxçıvan MR-nın əməkdar injəsənət xadimi Şəmsəddin Qasımov başçılıq edir. Təşkilatın 3 üzvü fəxri ada və Prezident mükafatına layiq görülmüşlər. Hər il Naxçıvan bəstəkarları geniş ijtimaiyyət qarşısında yeni əsərlərdən ibarət hesabat konserti ilə çıxış edir və bu tədbirlərdə ənənəvi olaraq Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının katibliyi, görkəmli bəstəkar və musiqişünaslar iştirak edib, təşkil olunan müzakirələrdə öz tövsiyə və fikirlərini bildirirlər.

30 illik yubileylə bağlı J.Məmmədquluzadə adına Musiqili Dram Teatrında keçirilən tədbirdə Naxçıvan Bəstəkarlar Təşkilatının Sədri Şəmsəddin Qasımov Təşkilatın fəaliyyəti barədə hesabat məruzəsi ilə çıxış etdi. Təbrik nitqi söyləyən Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri F.Əlizadə vaxtilə  ümummilli lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə yaranan təşkilatın uğurlarını qeyd edərək, bu işdə təşkilata, onun üzvlərinə göstərilən böyük diqqət və qayğıya görə Naxçıvan MR-nın rəhbərliyinə, Ali Məjlisin sədri, jənab Vasif Talıbova öz dərin təşəkkürünü bildirdi. Geniş konsert proqramı Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin banisi Üzeyir Hacıbəylinin «Koroğlu» operasından Uvertüra ilə açıldı. Maraqlı və rəngarəng təşkil olunmuş proqramda Ramiz Mirişli, Rəşid Məmmədov, Şəmsəddin Qasımov, Kamal Əhmədov, Yaşar Xəlilov, Əkrəm Məmmədov, Günay Məmmədovanın əsərləri Naxçıvan Dövlət Filarmoniyasının Xalq Çalğı Alətləri Orkestri (bədii rəhbər və baş diricoru — Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti Elman Əliyev), Kamera Orkestri (bədii rəhbər və diricor — Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti — Çingiz Axundov), «Araz» Mahnı və Rəqs Ansamblı (bədii rəhbər — Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti Zöhrab Axundov, baletmeyster — Azərbaycan Respublikasının əməkdar mədəniyyət işçisi Tamerlan Bağırov), Ordubad şəhər Uşaq Musiqi Məktəbinin Xorunun, habelə solistlər, Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti, tarzən Zeynalabdin Babayev, Naxçıvan MR-nın əməkdar artistləri — Mübariz Əsgərov, Tural Nəjəfov, Gülyanaq Fərzəliyeva, müğənnilər — Qəribə Həsənova, Azər Jəfərli, Elçin Nağıyev və Ülvi Əhmədovun ifasında səsləndi.

Naxçıvan səfərinin daha bir maraqlı və parlaq təəssüratı Naxçıvan Dövlət Universiteti nəzdində fəaliyyət göstərən Konservatoriyanın işi ilə yaxından tanışlıq oldu. Xüsusilə, keçən il Konservatoriyanın ixtiyarına verilmiş və tam müasir səpkidə tikilmiş möhtəşəm bina qonaqların böyük marağına səbəb oldu. Universitetin rektoru, akademik İsa Həbibbəyli bildirdi ki, bu təhsil müəssisəsində 1994-jü ildən etibarən musiqi ixtisası üzrə mütəxəssislər hazırlanmağa başlanmış, 1998-ci ildə isə Universitetin injəsənət fakultəsində Konservatoriya açılmışdır. Hal-hazırda Konservatoriyada fortepiano, orkestr alətləri, xalq çalğı alətləri, musiqişünaslıq kafedraları mövjuddur. Bu yaxınlarda isə Bəstəkarlar İttifaqının Muxtar Respublika Ali Məjlisinin Sədri jənab Vasif Talıbova ünvanladığı məktubuna əsasən bəstəkarlıq kafedrası fəaliyyətə başlanmışdır. Kafedraya Naxçıvan Bəstəkarlar Təşkilatının məsul katibi, Prezident mükafatçısı, bəstəkar Kamal Əhmədov başçılıq edir. 2000-ci ildən Konservatoriyada opera studiyası fəaliyyət göstərir ki, onun tamaşaya qoyduğu «Arşın mal alan» operettası bir sıra xariji ölkələrdə, o jümlədən Türkiyə, Rusiya və Gürjüstanda uğurla nümayiş etdirilmişdir. Konservatoriyanın müəllim heyətilə görüşdə çıxış edən Firəngiz Əlizadə burada gördüklərindən məmnunluq ifadə edərək, Naxçıvan Bəstəkarlar Təşkilatı sıralarının gələjəkdə Konservatoriyanın öz yetirmələri ilə genişlənəjəyinə ümidvar olduğunu söylədi.

Lalə Hüseynova

 «Musiqi Dünyası» jurnalı, №3-4, 2008.

“Azərbaycan əsrlər boyu sivilizasiyalararası dialoqun aparılmasında mühüm rol oynamışdır. Ölkəmiz Şərqlə Qərbin qovuşduğu məkanda yerləşir”. Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın bu sözlərini, tam mənada, bu günlərdə yubileyini qeyd etdiyimiz Firəngiz xanım Əlizadənin yaradıcılığına şamil etmək olar.

Azərbaycanın görkəmli bəstəkarı, UNESCO-nun Sülh artisti, Azərbaycan Respublikasının xalq artisti, professor Firəngiz Əlizadə müasir Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin dünya miqyasında ən tanınmış simalarındandır.

Firəngiz Əlizadə Azərbaycan bəstəkarlarının elə bir nəslinə mənsubdur ki, onlar bu gün zəmanəmizin görkəmli bəstəkarı Qara Qarayevin yetirmələri və onun ənənələrinin davamçıları kimi tanınmışlar. Müəllimin nəsihətlərini dinləmiş, onun həyata baxışlarından bəhrələnmiş, onun ideyalarının təsiri altında formalaşmış, ürək sözlərini, arzularını onunla bölüşmüş, sonradan onun dostuna, silahdaşına, sirdaşına çevrilmiş, müstəqil yaradıcılığı, fərdi dəst-xətti ilə tanındıqdan, fəxri adlar, mükafatlar qazandıqdan sonra da Qara Qarayevin tələbəsi adını fəxrlə daşıyan bəstəkarlar nəslinin layiqli təmsilçilərindən biri olan Firəngiz Əlizadənin yaradıcılığı bunun bariz sübutudur.

F.Əlizadə bir bəstəkar, pianoçu, dirijor, musiqişünas, pedaqoq, musiqi-ictimai xadim kimi beynəlxalq aləmdə böyük nüfuz qazanmışdır. Firəngiz xanım  öz yaradıcılığı ilə milli mədəniyyətimizi Azərbaycanın hüdudlarından çox-çox uzaqlarda parlaq şəkildə təmsil edir. Onun böyük mənəvi və əxlaqi keyfiyyətləri özündə təcəssüm etdirən əsərləri, mötəbər konsert səhnələrində böyük triumfla səslənir, dünyanın ən adlı-sanlı musiqi ifaçılarının repertuarını bəzəyir. F.Əlizadə bir sıra xarici ölkələrdə “composer in residence” (ölkənin rəsmi bəstəkarı) fəxri tituluna layiq görülmüşdür. Minlərlə ən müxtəlif millətlərdən olan insanların qəlbini fəth edən F.Əlizadənin əsərləri, sözün əsil mənasında, dünya musiqi xəzinəsinin sərvətinə çevrilmişdir.

F.Əlizadənin tərcümeyi-halından və yaradıcılığından danışdıqda, ilk növbədə, onun necə çoxşaxəli, çoxcəhətli, çoxlaylı olmasını qeyd etməliyik: həm fəaliyyət dairəsi, həm mövzu, həm də janr baxımından. Əlbəttə ki, onun bir bəstəkar, pianoçu, dirijor, musiqişünas, pedaqoq, musiqi-ictimai xadim kimi fəaliyyət sahələrini ayrı-ayrılıqda da səciyyələndirə bilərik və hər bir sahə haqqında olduqca geniş danışmaq olar. Lakin bütün bunlar Firəngiz xanımın  yaradıcılığında dərin bir vəhdətdə özünü göstərir və bu baxımdan bütün bu sahələrin qarşılıqlı çarpazlaşması gözümüz önündə yaradıcı şəxsiyyətin simasını canlandırır.

Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında bəstəkar və pianoçu ixtisasları üzrə təhsil almış (1965-1974) F.Əlizadə sənətdə ilk addımlarından özünü geniş maraq dairəsinə və orijinal dəst-xəttə, yüksək professional və intellektual səviyyəyə malik bəstəkar kimi tanıtmağa nail olmuşdur. Daim yaradıcılıq axtarışında olan bəstəkarın əsərləri özünəməxsus üslub keyfiyyətləri, musiqi dilinin xüsusiyyətləri, kompozisiya quruluşu və ifaçılıq tərkibinin rəngarəngliyi ilə diqqəti cəlb edir.

Bir pianoçu kimi o, XX əsr xarici ölkə bəstəkarlarının — A.Berq, P.Hindemit və digər müasir bəstəkarların yaradıcılığının ölkəmizdə tanıdılmasında mühüm rol oynamış, bir çox Azərbaycan bəstəkarlarının fortepiano əsərlərinin ilk ifaçısı olmuşdur. Çox zaman öz əsərlərinin təqdimatında da o, həm pianoçu, həm də dirijor kimi çıxış edir.

F.Əlizadənin musiqişünaslıq fəaliyyəti də diqqətəlayiqdir. Belə ki, onun  “Azərbaycan bəstəkarlarının yaradıcılığında orkestr üslubları” mövzusunda müdafiə etdiyi dissertasiyası, “Qara Qarayev”, “Azərbaycan bəstəkarlarının orkestr üslubu” kitabları, elmi nəşrlərdə və dövrü mətbuatdakı çoxsaylı məqalələri bunu dəyərləndirməyə imkan verir. Musiqidə baş verən proseslərlə bağlı müstəqil mühakimələri, dünya musiqisinin tarixinə və müasir cərəyanlarına dair geniş biliyi, dərin təhlil və ümumiləşdirmə bacarığı, Azərbaycan musiqisinin ümumbəşəri mahiyyətini önə çəkməsi və onu dünya musiqi xəzinəsində layiqli yer tutan incilər sırasında təbliğ etməsi F.Əlizadəni bir musiqişünas kimi səciyyələndirən cəhətlər olub, onun alim kimi yetkinliyini göstərir.

Bu baxımdan onun pedaqoji fəaliyyətini də qeyd etmək yerinə düşər. F.Əlizadənin Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında (Bakı Musiqi Akademiyasında) çalışdığı dövrdə (1974-1992) onun mühazirələrini bizim nəslin musiqişünas və bəstəkarları yaxşı xatırlayır. Onu da deyək ki, məhz həmin vaxtlarda F.Əlizadənin təşəbbüsü ilə onun dərs dediyi “Musiqi tarixi” kafedrasında “Müasir musiqi üzrə seminarlar”, “Orkestr üslubları tarixi” kimi yeni fənnlər yaradılmışdır. F.Əlizadə ilk dəfə olaraq, bu fənnləri tədris etmiş, həmin fənnlər üzrə proqramlar və  metodik vəsaitlər tərtib etmişdir ki, bu da onun musiqişünaslıq və pedaqoji fəaliyyətinin bəhrələridir.

Hətta xarici ölkələrdə  — Türkiyədə Mersin Opera və Balet Teatrında və Mersin Konservatoriyasında, Almaniyada Berlin İncəsənət Akademiyasının (“Akademie der Künste”) professoru olaraq çalışdığı zamanlarda da o, bəstəkar, pianoçu, dirijor və pedaqoq kimi səmərəli fəaliyyət göstərmişdir. Əsərlərinin ifası üçün dəvət olunduğu digər ölkələrdə də (ABŞ, Fransa, İtaliya, İsveçrə və b.) onun ustad dərsləri böyük maraqla qarşılanır.

F.Əlizadənin yaradıcılığında müraciət etdiri mövzu və janrlara gəlincə, bir daha onların geniş əhatə dairəsini vurğulamaq istərdim. Bəlkə də burada bütün əsərləri sadalasam, geniş bir siyahı alınar. Lakin elə onu demək kifayətdir ki, F.Əlizadə öz yaradıcılığında musiqinin bütün janrlarından (opera, balet, simfonik, kamera-instrumental və s.) istifadə edərək, maraqlı əsərlər bəstələmişdir. Bu baxımdan, onun “İntizar”, “Sənin adın Dənizdir”, “Ağ atlı oğlan” operaları, “Boş beşik” və “Stadt-Graniza” baletləri, “Habilsayağı”, “Muğamsayağı”, “Oazis”, “Dərviş”, “Abşeron” — müxtəlif ifaçılıq tərkibi üçün instrumental əsərlər, “Silk road” Konserti, “Mərsiyə” — violonçel və orkestr üçün Konsert, böyük simfonik orkestr üçün “İthaf” və s. əsərlərinin adını çəkmək istərdik.

Son illərdə xarici ölkələrin musiqi kollektivlərinin sifarişi ilə yazılmış və ifa olunmuş əsərlərdən: Violoçel üçün “Oyan!” (Paris, Fransa, 2005),  Kvintet üçün “Xəzər” (Nyu-York, ABŞ, 2006), Fleyta, klarnet, skripka və zərb alətləri üçün “Atəş” (Sietl, ABŞ, 2006); “Optical İdentity” baleti (Sinqapur, 2007); Misteriya “Al Kamandjaty” (Roma, İtaliya, 2007), Skripka üçün “Dastan” (Ausburq, Almaniya, 2007), hazırlanmış fortepiano, violonçel və kamera orkestri üçün “Dəniz” (Bern, İsveçrə, 2008), “Your name means the Sea” operası (Hyuston, ABŞ, 2011), Xanəndə, flamenko ifaçısı və ansambl üçün “Mugflagamenco” (Amsterdam, Hollandiya, 2011), Skripka və fortepiano üçün “İmpuls” (ABŞ, 2012), Fortepiano üçün “Landscape” (Fransa, 2012) və s. qeyd etmək olar.

İlk baxışdan bütün bu əsərlərin adı, mövzusu, ifaçı tərkibi və janr cizgiləri onların orijinallığı haqqında fikir yürütməyə imkan verir. Burada qırmızı xətlə keçən bir cəhət – Şərq və Qərb musiqi ənənələrinin, üslublarının, mövzuların, ifaçılıq xüsusiyyətlərinin qovuşdurulmasından yaranan ecazkar sənət dünyasının təzahürləri aydın şəkildə özünü büruzə verir. Bu da bir tərəfdən, F.Əlizadənin bəstəkar kimi təxəyyülünün zənginliyini, maraq dairəsinin genişliyini, digər tərəfdən, onun təmsil etdiyi Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin Şərq-Qərb mədəniyyətinin qovşağında yarandığını sübut edir.

F.Əlizadənin əsərlərində muğamın və müasir musiqinin sintezi olduqca qabarıqdır və bu, onun yaradıcılıq üslubunun aparıcı xəttinə çevrilmişdir. Bu da təsadüfi deyil, çünki muğam hər bir azərbaycanlının qan yaddaşı ilə əxz etdiyi musiqidir, böyük bir fəlsəfi aləmdir. Bu aləmə çoxları daxil olur, ondan bəhrələnir, zövq alır, daxilən zənginləşir. Lakin seçmə insanlar var ki, muğamı öz təfəkkür süzgəcindən keçirərək, onu daha geniş bir müstəviyə çıxarır, məkan və zaman məfhumunu aşaraq, yaradıcı təxəyyülünün gücü ilə daha yüksəklərə qaldırır. Öz sələflərinin – Üzeyir Hacıbəylinin, Qara Qarayevin, Fikrət Əmirovun və b. ənənələrinə əsaslanan Firəngiz Əlizadənin yaradıcılığında məhz bu yol öz təzahürünü tapır.

Firəngiz xanımın əsərlərinin ifaçılıq coğrafiyası da diqqəti çəkən məqamlardandır və bu baxımdan da Şərqdən – Qərbə geniş bir məkanı əhatə edir. Onun əsərlərini dünyanın ən adlı-sanlı musiqiçiləri — Mstislav Rostropoviç, Yo-Yo Ma, Monigetti, Evelin Qlenni, Yulius Berger və musiqi kollektivləri — “Kronos-Quartet”, “Collegium Novum”, “Continuum” və b. ifa edirlər. Bu ansambllara Azərbaycanın görkəmli musiqiçilərinin – Alim Qasımovun, Möhlət Müslümovun, Fəxrəddin Dadaşovun və b. da adlarını əlavə etmək istərdik. Çünki F.Əlizadə öz əsərlərində Avropa alətlərində milli alətlərin səslənməsinindən alınan tembr boyalarına üstünlük verməklə yanaşı, məhz Qərb və Şərq musiqiçilərini bir ansamblda birləşdirməyi də çox sevir. Bu da qeyri-adi bir musiqi aləmini gözümüz qarşısında canlandırır, eyni zamanda, müxtəlif millətlərdən olan dinləyicilərin diqqətini cəlb edir, zövqünü oxşayır.

Onun əsərlərinin xarici ölkələrdə keçirilən bir sıra beynəlxalq musiqi festivallarının və ifaçılıq müsabiqələrin daimi proqramına daxil olunması, bundan əlavə, onun əsərlərinin ən yaxşı ifası üçün xüsusi mükafatın təsis olunması, xarici ölkələrdə onun əsərlərindən ibarət musiqi festivallarının keçirilməsi, dünyanın ən məşhur ifaçıları tərəfindən ona əsərlərin sifariş olunması, xarici nəşriyyatlar tərəfindən əsərlərinin nəşri, haqqında kitabların nəşr olunması (o cümlədən, ensiklopediyalarda məlumatlar, bukletlər, albomlar, məqalələr və s.) Firəngiz Əlizadənin bir bəstəkar kimi nüfuzunun bariz sübutudur.

Məsələn, “Oyan” əsəri Parisdə keçirilən M.Rostropoviç adına violonçelçalanların müsabiqəsinin mütləq proqramına daxil olunmuşdur; Nəsiminin sözlərinə yazdığı “Dərviş” əsəri amerikalı violonçelçalan Yo-Yo Manın rəhbərlik etdiyi beynəlxalq tərkibli orkestrin ifasında “İpək yolu” layihəsi çərçivəsində bütün dünyanı dolaşaraq, ən yaxşı əsər kimi dəyərləndirilmişdir.

1992-ci ildə F.Əlizadəyə Türkiyə dövləti tərəfindən “Boş beşik” baletinin yaradılması sifariş olunmuş və həmin əsər Mersin Opera və Balet Teatrının açılışı münasibəti ilə səhnəyə qoyulmuşdur.

Çox maraqlı bir fakta da diqqəti yönəltmək istərdim. Amerikanın San Fransiskodan olan məşhur “Kronos” kvartetinin ifasında F.Əlizadənin “Muğamsayağı” əsəri 1993-2000-ci illər ərzində dünyanın ən müxtəlif ölkələrində, demək olar ki, bütün qitələrdə 140 dəfə səsləndirilmiş, dinləyicilərin sayı isə bir milyonu ötmüşdür. Əsərin ifaçılıq tarixi və coğrafiyası ilə bağlı tərtib olunmuş cədvəldə bu faktlar öz əksini tapmışdır (bu materiallarla “Франгиз Ализаде. Пересечения Запада и Востока” (Баку, 2009) kitabında tanış ola bilərsiniz).

Firəngiz xanımın yaradıcılıq tərcümeyi-halında belə faktlar çoxdur.

Bu cəhət onun əsərlərinin mövzu palitrasına da sirayət etmişdir. F.Əlizadə öz əsərlərində daim ümumbəşəri mövzulara toxunur, onları müasir dövrə uyğun təfsir etməklə, insanların diqqətini ən qlobal problemlərə yönəldə bilir. Eyni zamanda, F.Əlizadə üçün Azərbaycan, vətənin tərənnümü, müasirlərinin duyğularının təcəssümü ön planda durur. Bu baxımdan, əlbəttə ki, Firəngiz Əlizadənin filologiya elmləri doktoru, professor Nərgiz Paşayevanın librettosu əsasında yazdığı “İntizar” operası xüsusi əhəmiyyətə malikdir və yaradıcı heyətin həmrəyliyi sayəsində ərsəyə gəlmiş yüksək bədii keyfiyyətlərə malik müasir bir əsər kimi təqdirəlayiqdir.

Azərbaycan tariхi ilə bağlı оlan bu opеranın «İntizar» adlandırılması əsərin əsas idеyasının – Vətən uğrunda mübarizənin və əbədi məhəbbətə inamın təcəssümü olub, Xeyir və Şər qüvvələrin qarşıdurması, haqq-ədalətin qələbə çalması kimi bəşəri mövzuları əks etdirir. Bu mənada, opera son dövrdə Azərbaycanda vətənpərvərlik ruhlu əsərlərin yaranmasına olan mənəvi tələbata tam cavab verir.

“İntizar” operasının timsalında Azərbaycan musiqisində, bilavasitə оpеra sənətində Qarabağ mövzusu ilə bağlı müəyyən cəhətlərin, bədii ifadə vasitələrinin, оbrazlar sistеminin fоrmalaşmasının şahidi оluruq. Bu baхımdan, baş vеrən hadisələrin kоnkrеt məkanla bağlılığı, хalq və düşmən оbrazlarının qarşıdurması, хalq səhnələrinin təsvirində şifahi ənənəli musiqi yaradıcılığı nümunələrinə müraciət və düşmən оbrazının özünəməхsus ümumiləşmiş simada təmsil оlunması qеyd оluna bilər.

“İntizar” operası 2007-ci ildə ilk dəfə Mstislav Rostropoviç adına Beynəlxalq Musiqi Festivalı çərçivəsində tamaşaya qoyulmuşdur, bu da təsadüfi olmamışdır, çünki bu əsərin ilhamvericisi məhz M.Rostropoviç olmuş, Nərgiz xanıma və Firəngiz xanıma vətənpərvərlik mövzusunda böyük opera əsəri yazmağı təklif etmiş və ona dirijor etmək arzusunda olduğunu bildirmişdir. Lakin bu iş ona qismət olmasa da, “İntizar” operası məhz onun adını daşıyan festival çərçivəsində reallaşdı və beynəlxalq miqyasda böyük rezonans doğurdu.

İkinci dəfə opera konsert ifasında 2009-cu ildə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının 75 illiyinə həsr olunmuş Beynəlxalq Musiqi Festivalında nümayiş etdirildi. Operanın üçüncü quruluşu isə Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə 2010-cu ildə həyata keçirilmişdir. Beynəlxalq bədii heyət tərəfindən hazırlanmış yeni quruluş müasir Avropa musiqili teatr rejissurası prinsiplərinə əsaslanır. Tamaşanın bədii tərtibatında ən müasir bədii-texnoloji vasitələr (hərəkətli səhnə, video-instalyasiya, mürəkkəb işıq partiturası) geniş tətbiq edilmişdir. Obrazların  təfsirində  ənənəvi vasitələrlə yanaşı, müasir səhnə plastikası və xoreoqrafiyanın  imkanlarından geniş istifadə olunmuşdur ki, bu da dramaturji inkişafa dinamiklik aşılamışdır.

Həmin tamaşa, sözün əsil mənasında, musiqi həyatımızda baş verən ən böyük hadisəyə çevrilmiş, həm dövlət rəhbərliyi, həm də beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən rəğbətlə qarşılanmışdır. Sonuncu quruluşda əsər Azərbaycan Televiziyası tərəfindən film-opera kimi lentə alınmış, bir neçə dəfə AzTV və “Mədəniyyət” kanallarında nümayiş etdirilmişdir. 2012-ci ilin fevral ayında Xocalı faciəsi günlərində göstərilən bu film-opera xalqımızın sarsılmazlığının, haqq işi uğrunda ədalətli mübarizəsinin təcəssümü kimi səslənmişdir.

Əlbəttə ki, yaradıcılıq sahələri ilə yanaşı, Firəngiz Əlizadənin musiqi-ictimai fəaliyyətindən də ayrıca danışmağa dəyər. Belə ki, o, respublikanın musiqi-ictimai həyatında önəmli rolu olan görkəmli musiqi xadimidir. 1974-cü ildən SSRİ və Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının üzvü olan F.Əlizadə 1979-cu ildən Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı İdarə heyətinin katibi, 2007-ci ildən Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri seçilmiş və bu günə kimi həmin vəzifədə fəaliyyətini uğurla davam etdirir.

Onu da demək istərdim ki, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı yarandığı gündən musiqi mədəniyyətinin inkişafında çox əhəmiyyətli rol oynayır. Bu təşkilatın başında həmişə böyük sənətkarlar, şəxsiyyətlər olub. Üzeyir Hacıbəylidən sonra İdarə heyətinin sədrləri və katibləri görkəmli bəstəkarlar – Səid Rüstəmov, Qara Qarayev, Tofiq Quliyev və başqaları olmuşlar. Onlar həmişə bu təşkilata inzibati təşkilat kimi deyil, məhz yaradıcılıq proseslərinə təkan verən, bəstəkarlara dayaq olan, onların problemlərinin həllində kömək olan bir təşkilat kimi rəhbərlik etmişlər.

Bu ənənə bu gün də davam edir. Bəstəkarlar İttifaqının İdarə heyətinin sədri Firəngiz Əlizadə təşkilatın işinin daha səmərəli qurulmasına böyük əmək sərf edir. Bununla yanaşı, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının təşkilatlanmasında, püxtələşməsində və indiki səviyyəyə gəlib çatmasında rəhbərliklə yanaşı, ittifaqın üzvü olan bütün bəstəkar və musiqişünaslarımızın, sözün əsl mənasında, misilsiz əməyi qeyd olunmalıdır.

Bu gün Firəngiz Əlizadənin başçılıq etdiyi musiqiçilərimizin ən nüfuzlu təşkilatı olan, möhkəm ənənələrə və zəngin tarixə malik Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı respublikanın musiqi həyatında öndə gedir, yüksək bədii səviyyənin saxlanılması istiqamətində öz sözünü deyir. Bəstəkarlarımızın dəyərli əsərləri Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının xəttilə festivallarda, plenumlarda, baxışlarda, teleradioda səsləndirilir, onların kompakt diski və albomları buraxılır, son nəticədə professional musiqimiz yeni töhfələrlə zənginləşir. Musiqişünaslarımızın elmi yaradıcılığında musiqinin, etnomusiqişünaslığın ən aktual problemləri öyrənilir, musiqi elminin üfüqlərini genişləndirən yeni sanballı tədqiqat əsərləri meydana gəlir.

Respublikamızın bəstəkar və musiqişünaslarını öz ətrafında birləşdirən Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı həqiqətən də böyük bir ailəni xatırladır. Burada hökm sürən qarşılıqlı anlaşma şəraiti, sözün əsl mənasında, yaradıcılıq mühiti təqdirəlayiqdir. Hiss edirsən ki, səni dinləyə bilən, sənə dayaq olmağa hazır olan şəxslərlə əhatə olunmusan. Bu, çox böyük bir stimuldur və sözsüz ki, insanı yaradıcılığa, elmi fəaliyyətə ruhlandırır.

Firəngiz Əlizadənin ictimai sahədəki xidmətlərindən danışarkən, qeyd etmək vacibdir ki, o, bir sıra beynəlxalq miqyaslı layihələrin iştirakçısıdır. Heydər Əliyev Fondunun rəhbərliyi ilə keçirilən I və II “Muğam Aləmi” Beynəlxalq Musiqi Festivallarının bədii rəhbəri, “Üzeyir dünyası” layihələrinin baş redaktorudur və bütün bu istiqamətlərdə onun həyata keçirdiyi işlər – konsert proqramlarının və elmi simpoziumların təşkili, nəşrlərin hazırlanması və s. dəyərlidir.

Eyni zamanda, “İpək yolu” Beynəlxalq Musiqi Festivalını xüsusi qeyd etmək istərdim. Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının təşəbbüsü və təşkilatçılığı ilə, Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin dəstəyi ilə keçirilən və artıq ənənəvi olan “İpək yolu” Beynəlxalq Musiqi Festivalını, sözün əsl mənasında, Firəngiz xanım Əlizadənin yaradıcı təxəyyülünün və məqsədyönlü fəaliyyətinin məhsulu hesab etmək olar. Firəngiz xanım bu festivalın ideya rəhbəri, ilhamvericisi, təşkilatçısı, iştirakçısıdır və şübhəsiz ki, beynəlxalq miqyaslı bu tədbirin baş tutmasında onun özünün ad-sanı, nüfuzu, dünyanın müxtəlif xalqlarının nümayəndələri, mədəniyyət və incəsənət xadimləri ilə ünsiyyət qurmaq bacarığı mühüm rol oynayır.

“İpək yolu” Beynəlxalq Musiqi Festivalı 2010-cu ildə Şəkidə, 2011-ci ildə Bakıda keçirilmiş və beynəlxalq mətbuatda geniş rezonans doğurmuşdur.

Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin dediyi kimi: “Coğrafi və geosiyasi mövqeyinə görə dünya xəritəsində özünəməxsus yer tutan Azərbaycanın mədəniyyəti milli və ümumbəşəri dəyərləri özündə üzvi şəkildə birləşdirərək mədəniyyətlər arasında dialoq üçün münbit zəmin yaradır”. Həqiqətən də 2000 il ərzində Qərblə Şərqi birləşdirən tarixi “Böyük İpək yolu” müxtəlif mədəniyyətlər və sivilizasiyalar arasında körpü yaratmaq imkanına malik idi və müasir dövrdə də rəmzi mənada, mədəniyyətlərarası dialoq vasitəsinə çevrilmişdir. Bu adla həyata keçirilən festival bunun bariz nümunəsi olub, məhz Şərqlə-Qərb arasında “mədəniyyət körpüsü” missiyasını yerinə yetirir.

Dünyanın bir çox ölkələrindən bu festivala dəvət alan musiqiçilərin Azərbaycan musiqi xadimləri ilə görüşləri, birgə konsert proqramları Şərq-Qərb kontekstində musiqi mədəniyyətinin rəngarəng bir mənzərəsini gözümüz qarşısında canlandırır. Şifahi ənənəli xalq və professional musiqi yaradıcılığından nümunələr: muğamlar və raqalar, folklor və orta əsrlərin mərasim musiqisi; klassik və müasir Avropa və Azərbaycan bəstəkarlarının yaradıcılığı; müxtəlif musiqi janrlarına – opera, kamera-instrumental, vokal, xor musiqisinə aid əsərlər; bütün bu zəngin musiqi irsini məhz tarixi məkanlarda bizə təqdim edən ifaçıların, musiqi kollektivlərinin bənzərsiz ifaçılıq tərzi, rəngarəng təfsirləri; müxtəlif incəsənət növlərinin qovşağında qurulmuş layihələr, musiqi, poeziya və rəssamlığın, zaman və məkan məfhumlarının, qədim və modern formaların ecazkar vəhdəti bu festivalın fərqləndirici xüsusiyyətidir.

“İpək yolu” ənənəvi beynəlxalq musiqi festivalı sərhədlərini ilbəil genişləndirir, artıq üçüncü festivala hazırlıq gedir. İnanırıq ki, “İpək yolu”nun Azərbaycandan gəlib keçən “karvan”ları çox olacaq və bu yolda festivalın təşkilatçılarının böyük əməyi və nailiyyətləri alqışlanmalıdır.

Firəngiz Əlizadə daim yaradıcılıq axtarışlarında, daim mədəniyyət hadisələrinin gur cərəyanındadır, layihələr üzərində çalışır, yaratdığı əsərlərin məşqlərini keçirir, maarifçilik missiyasını, ictimai vəzifələrini davam etdirir ki, bütün bunların nəticəsi olaraq, bizi yeni sənət uğurları ilə sevindirir. Biz Firəngiz xanıma gənclik təravəti ilə aşılanmış bitib-tükənməz sənətkarlıq qüvvəsi, can sağlığı və musiqi mədəniyyətimizin tərəqqisi yolunda yeni nailiyyətlər arzulayırıq.

Cəmilə Həsənova

Xalqımızın həyatına bayramlar ayı kimi daxil olan mart ayının artıq ilk günləri Azərbaycan musiqi mədəniyyəti üçün əlamətdar oldu.

2012-ci il 1-4 mart tarixində Azərbaycanda Ukrayna yeni musiqi günləri keçirildi. Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının, Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin və Ukrayna Respublikasının Azərbaycandakı səfirliyinin təşkilatçılığı ilə keçirilən bu musiqi bayramının özünəməxsus mənası vardır. Bu festival 20 illik müstəqillik dövründə Ukrayna bəstəkarlıq məktəbinin nailiyyətlərinin nümayişinə həsr olunmuşdur ki, bu da Azərbaycan və Ukrayna musiqi mədəniyyətlərinin tarixən qırılmaz olan əlaqələrinin müasir dövrdə də əhəmiyyətini bir daha sübut etdi.

Məlumat üçün deyək ki, Azərbaycan və Ukrayna bəstəkarlarının təması, ünsiyyəti hələ keçmiş sovetlər dövründə də öz genişliyi və çoxcəhətliliyi ilə diqqəti cəlb edirdi. Qarşılıqlı olaraq təşkil edilən hər iki ölkə bəstəkarlarının və musiqiçilərinin yaradıcılıq ezamiyyətləri, müəllif konsertləri, elmi konfranslar, seminarlar, qrammofon vallarının yazılması, not ədəbiyyatının nəşri və daha geniş miqyasda mədəniyyət günlərinin (ədəbiyyat, musiqi və incəsənətin digər sahələri üzrə) keçirilməsi vaxtilə çox səmərəli nəticələr verirdi.

Azərbaycan və Ukrayna Respublikaları müstəqilik əldə etdikdən sonra da iki ölkə arasındakı diplomatik əlaqələr qırılmamışdır. Lakin cəmiyyətdə baş verən müəyyən siyasi-iqtisadi hadisələrin fonunda qarşılıqlı mədəni əlaqələr bir qədər səngisə də, son on ildə iki ölkə arasındakı mədəni ünsiyyətdə bir canlanma özünü göstərir. Xüsusilə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının VIII qurultayına Ukrayna bəstəkarlarının dəvət olunmasından sonra hər iki ölkənin ayrı-ayrı musiqiçilərinin konsertlərdə və festivallarda iştirak etmək üçün dəvət almaları ənənəvi hala çevrilmişdir.

Onu da qeyd edək ki, bu istiqamətdə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının fəaliyyəti xüsusilə diqqətəlayiqdir. Belə ki, İttifaqın sədri, xalq artisti, professor Firəngiz Əlizadənin təşəbbüskarlığı və təşkilatçılığı sayəsində Ukrayna bəstəkarları ilə yaradıcılıq ünsiyyəti geniş vüsət almışdır. Firəngiz Əlizadə özü, bəstəkarlarımızdan Rauf Əliyev və başqaları mütəmadi olaraq, Ukraynada keçirilən “KiyevMuzikFest” və digər festivallarda böyük uğurla iştirak edir, ukraynalıları müasir Azərbaycan musiqisi ilə tanış edirlər. Ukraynalı musiqiçilərin Bakıya səfərləri, onların ifasında Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərinin səslənməsi də yaddaqalan hadisələrdir. Bu da iki ölkənin musiqiçiləri arasında səmimi dostluğun və yaradıcılıq əlaqələrinin genişlənməsində önəmli rol oynayır.

Bakıda keçirilən bu dəfəki Ukrayna yeni musiqi günləri isə daha əlamətdardır. Ukraynalıların sanballı nümayəndə heyəti ilə təmsil olunması, Ukrayna musiqisinin çox tanınmış simalarının Bakıya gəlişi onun əhəmiyyətini daha da artırmışdır. Bu tədbirdə yaşlı, orta və gənc nəslin təmsilçiləri olan adlı-sanlı bəstəkar, musiqişünas və musiqi ifaçıları iştirak edirdi ki, bu da artıq onun yüksək professional səviyəsini və geniş əhatə dairəsini nümayiş etdirirdi.

Nümayəndə heyətinə Ukrayna Milli Bəstəkarlar İttifaqının sədri, əməkdar incəsənət xadimi, professor İqor Şerbakov  rəhbərlik edirdi. Eləcə də Ukrayna təşkilatının iki ən böyük bölmələrinin sədrləri: Lvov Bəstəkarlar təşkilatının sədri, Ukraynanın Qəhrəmanı, xalq artisti, akademik Miroslav Skorik və Kiyev Bəstəkarlar təşkilatının sədri, beynəlxalq müsabiqələr laureatı, professor Anna Qavrilets kimi görkəmli bəstəkarlar nümayəndə heyətinə daxil idi.

Eyni zamanda, Ukraynanın tanınmış bəstəkarlarından Boqdana Frolyak, Mixail Şved, musiqişünaslardan Tamara Nevençanaya, Adriana Skorik,  musiqi ifaçılarından Aleksandr Piriyev, Aleksandra Zaytseva, Dmitriy Tavanets, Boqdana Stelmaşenko musiqi günlərində iştirak edirdi.

Ukrayna bəstəkarlarının əsərləri iki böyük konsert proqramında təmsil olunmuşdur. Birinci konsert simfonik musiqi, ikinci konsert isə kamera-instrumental musiqi əsərlərindən tərtib edilmişdir.

Ukrayna bəstəkarlarının simfonik əsərləri Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestrinin ifasında əməkdar incəsənət xadimi Fəxrəddin Kərimovun dirijorluğu ilə səsləndi. Proqrama Miroslav Skorikin Violonçel konserti (solist Aleksandr Piriyev), İqor Şerbakovun Fleyta konserti (solist Boqdana Stelmaşenko), Anna Qavriletsin “Paralellər simfoniyası”, Lesya Dıçkonun “Zolotoslov” operasının mövzuları əsasında Diptix, Yevgeni Stankoviçin “Kupalo (Kiyev Rusiyası)” simfonik poeması daxil idi. Dirijor F.Kərimovun təfsirində bu əsərlər özünəməxsus bir ruhda təqdim olundu və dinləyicilərdə böyük maraq doğurdu.

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının Ü.Hacıbəyli adına konsert zalında keçən kamera konsertinin proqramına isə Yevgeni Stankoviçin, Boqdana Frolyakın, İvan Karabutsin, Gennadi Lyaşenkonun, Valentin Silvestrovun, Miroslav Skorikin, İqor Şerbakovun, Mixail Şvedin violonçel və fleyta sonataları, instrumental əsərləri və fortepiano duetləri daxil idi. Bu konsertdə də ifaçılar böyük məharət göstərərək, konserti dinləyicilər üçün yaddaqalan etdilər.

Qeyd etmək lazımdır ki, Ukrayna bəstəkarlarının bu festival çərçivəsində səsləndirilən əsərləri özünəməxsus üslub xüsusiyyətlərinə malik olmaqla, eyni zamanda, müasir dövrdə Ukrayna milli musiqi mədəniyyətində özünü büruzə verən təmayüllər haqqında da kifayət qədər dolğun təsəvvür yaradır. Müasir musiqidə geniş yayılmış yazı texnikalarının milli musiqinin ən dərin qatlarını əks etdirən cəhətlərlə, arxaik intonasiyalarla qovuşdurulması, milli ruhla aşılanmış əsərlərin meydana çıxmasına yol açmışdır. Digər tərəfdən isə ümumbəşəri və milli xüsusiyyətlərin qovuşdurulması tendensiyası Azərbaycan musiqisi üçün də olduqca səciyyəvidir və bu baxımdan ukraynalı bəstəkarların yaradıcılıq axtarışları bizim üçün də çox böyük maraq kəsb edir. Ona görə də “Ukraynanın yeni musiqisi” dedikdə, bunu elə Azərbaycan musiqisində gedən təmayüllərlə də qarşılıqlı əlaqədə nəzərdən keçirmək məqsədəuyğun olar. Bu baxımdan da haqqında danışdığımız festivalın mühüm təcrübi əhəmiyyəti üzə çıxır.

Ukrayna musiqi günləri çərçivəsində elmi konfransın keçirilməsi də diqqətəlayiqdir. Konfransdakı məruzələrin mövzusu kifayət qədər rəngarəng və geniş idi. Burada müasir dünya musiqisinin və milli mədəniyyətlərin inkişaf yolları, Ukraynanın Milli Bəstəkarlar İttifaqının müasir durumu və beynəlxalq festival əlaqələri, müasir musiqi festivallarının inkişaf tendensiyaları, 20 illik müstəqillik dövründə Ukrayna musiqisində bəstəkar yaradıcılığının istiqamətləri, bəstəkarların müraciət etdikləri mövzular, mərhələ əhəmiyyətli əsərlər, maraqlı ifaçılıq təfsirləri haqqında (F.Əlizadənin və M.Skorikin violonçel konsertlərinin timsalında) məlumat, Ukrayna mədəniyyətində millilik problemi, beynəlxalq əlaqələr kontekstində bəstəkarların musiqi təhsili kimi məsələlər ukraynalı musiqiçilərin maraqlı məruzələrində öz şərhini tapmışdır.

Məruzələrin ümumi icmalı artıq qaldırılan problemlərin əhəmiyyətini, xalqlar və mədəniyyətlər arasındakı qarşılıqlı mədəni əlaqələrin genişləndirilməsinin vacibliyini, bu istiqamətdə milli bəstəkarlıq məktəblərinin rolunu, milli musiqi mədəniyyətlərinin beynəlxalq miqyasda təbliğ olunmasının zəruriliyini üzə çıxarır. Bu baxımdan, əlbəttə ki, professional bəstəkarların qarşısında duran problemlər, onların yenilik axtarışları və dünya məkanında musiqinin milli simasının qorunub saxlanmasının vacibliyi, musiqi təhsilində özünü göstərən problemlər bizə də çox yaxındır, bəlkə də elə bu səbəbdən bu konfrans azərbaycanlılarla ukraynalılar arasında çox səmimi bir diskussiyaya çevrildi.

Əlbəttə ki, yaradıcı insanların təması, ünsiyyəti daha davamlı olmalıdır. Bu da cəmiyyətdə gedən proseslərdə musiqi xadimlərinin önəmli rolunu bir daha təsdiq etməklə, ölkələr arasındakı qarşılıqlı əlaqələrin genişlənməsinə, xalqların yaxınlaşmasına şərait yaradır. Azərbaycanda Ukrayna yeni musiqi günləri bunu bir daha əyani surətdə nümayiş etdirdi.

Cəmilə Həsənova
Sənətşünaslıq doktoru,
Ü.Hacıbəyli adına Bakı Musiqi
Akademiyasının professoru

Heydər Əliyev Fondu ölkəmizin mədəni həyatında daim dəyərli layihələri ilə diqqəti cəlb edir. Bu günlərdə Fondun bilavasitə dəstəyi ilə yeni musiqi layihəsi — Azərbaycanın xalq artisti, professor Firəngiz Əlizadənin «İntizar» operasının yeni quruluşda premyerası musiqisevərlərə təqdim olundu. Böyük maraq oyadan tamaşa Heydər Əliyev adına sarayın möhtəşəm zalında bir nəfər də olsun biganə seyrçi buraxmamışdı.

Əsərin yaradıcıları haqda bir neçə söz demək istərdik. Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri F. Əlizadə dahi bəstəkarımız Qara Qarayevin tələbəsi olmaqla onun yolunu davam və inkişaf etdirən, yeni zirvələrə doğru aparan bəstəkarlardandır. O musiqinin müxtəlif janrlarında bir sıra dəyərli əsərlərin müəllifi kimi nəinki Azərbaycanda, ölkəmizin hüdudlarından kənarda da tanınan müəlliflərdəndir. Hal-hazırda Firəngiz xanım milli köklərə arxalanan, eyni zamanda avanqard musiqinin ən mütərəqqi ideyalarını mənimsəyərək, onları yaradıcı şəkildə öz musiqsində əks etdirən bir sənətkar kimi məhsuldar işləyir. Onun yaradıcılıq axtarışları «İntizar» operasında öz layiqli təcəssümünü tapmışdır.

Operanın librettosu «Üns» yaradıcılıq səhnəsinin yaradıcısı və bədii rəhbəri, Əməkdar elm xadimi, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının üzvü, professor Nərgiz Paşayeva tərəfindən yazılmışdır. Qeyd edək ki, əsərin süjeti Xeyirlə Şərin, Mərhəmətlə Riyakarlığın, bir sözlə Ağ və Qara dünyaların əbədi mübarizəsi üzərində qurulmuşdur. Sadə, lakin hər bir sülhsevər insanın qəlbində əks-səda tapan mövzu maraqlı bədii tərzdə təcəssümünü tapmışdır. Libretto və musiqinin müəllifləri öz əsərlərinin yeni quruluşunu olduqca təcrübəli, istedadlı heyətə etibar etmişlər. Fərəhlidir ki, müxtəlif mədəniyyətlərin daşıyıcıları olan yaradıcı qrup vahid ideya ətrafında birləşərək istər süjet, istərsə də musiqi baxımından maraqlı bir əsər yaratmağa müvəffəq olmuşlar.

«İntizar» operasının yeni tamaşasının quruluşçu rejissoru Rusiyanın xalq artisti, Moskvanın məşhur «Qelikon-Opera» teatrının bədii rəhbəri Dmitri Bertman olmuşdur. D. Berqman təkcə öz ölkəsində deyil, xarici ölkə operasevərləri arasında da öz orijinal, heç kimin üslubuna bənzəməyən musiqili teatr quruluşları ilə özünə ad-san qazanmışdır. Rusiyalı rejissor Azərbaycan librettoçusu və bəstəkarının yaratdıqları əbədi mözzuya əsəslanan operasının əsas ideyasını gözəl duymuş və ona uyğun yüksək səviyyəli quruluşla hamını sevindirmişdir. D. Bertman ilə bərabər, əsərin ərsəyə gəlməsində bir çox istedadlı mütəxəssislər — dirijor Vladimir Ponkin, quruluşçu rəssam Hartmut Şörqhofer, xoreoqraf Edvard Smirnov, geyim üzrə rəssam Korina Xrome və digərləri iştirak etmişlər.

Operanın təsirli və baxımlı olmasında, onun üzərində müəyyən zaman kəsiyində əzmlə çalışmış bütün yaradıcı heyətin rolu danılmazdır. Əsərin ümumi təsir gücü haqqında söhbət açdıqda hansı amilin daha vacib olduğunu vurğulamaq çətindir. Sadə, lakin maraqlı işıq effektləri və səhnə hərəkəti nəticsəində gözlənilməz transformasiyalara uğrayan dekorasiya, vizual effektlər, xor və orkestrin məharətli ifası və solistlərin yaddaqalan obrazlarının hamısı əsərin ümumi qavranılmasında bərabər paya malikdir.

Fərəhli haldır ki, tamaşanın uğurlu alınmasında Azərbaycan ifaçılarının da böyük rolu olmuşdur. Operanın xormeysteri, xalq artisti Gülbacı İmanovanın rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Dövlət Xor kapellasının kollektivi təkcə vokal deyil, aktyorluq sahəsində də öz böyük ustalıqlarını layiqincə nümayiş etdirdilər. Müasir musiqinin rəngarəng çalarları xora öz geniş imkanlarını bir daha nümayiş etdirmək şansı qazandırmışdır.

Əsərin yeni quruluşunda solist qismində gənc ifaçıların çıxış etməsi onun müvəffəqiyətinin ayrılmaz hissəsini təşkil edir. Ailə başçısı rolunun ifaçısı əməkdar artist Əvəz Abdullayev və onun həyat yoldaşı Nigar obrazında çıxış edən Səbinə Vahabzadə mehriban ailənin səmimi duyğularını canlandırmağa nail olmuşlar. Əsas hadisələr onların qızı Humayın toy mərasiminə hazırlıqlarla başlayır. Əməkdar artist İnarə Babayevanın yaratdığı Humay lirik, lakin, eyni zamanda, daxili qüvvəyə malik bir obrazdır.

Müğənni Ramil Qasımovun Arifi qəlbində Vətənə olan məhəbbəti sevgilisi Humaya olan bağlılığı qədər ülvi və sonsuz hisslərin daşıyıcısı kimi çıxış edir. Əgər Əmir və Arif Azərbaycan kişilərinə xas olan mərdlik və qeyrətin bariz nümunələridirsə, İlham Həsənovun ustalıqla yaratdığı Yad adam satqın, hiyləgər Qara qüvvələr simvolu kimi qabarıq şəkildə təsvir edilmişdir. Bu baxımdan heç də təsadüfi deyil ki, tamaşanın rəssamları tərəfindən müsbət personajlar üçün ağ, mənfilər üçün isə qara rəngli geyimlər seçilmişdir. Klassik Xeyir-Şər simvolları kimi bu rənglər əsərin əsas qayəsinin vizual şəkildə də nümayiş etdirilməsinə xidmət edir. Operanın sonunda peyda olan Ağ atlı Humay ilə Arifi ölümlərindən sonra qovuşdurduğu ilahi qüvvə kimi təsvir olunur və Xeyir qüvvələrin qalib çaldığından xəbər verir.

Əsərdə təsvir olunan hadisələr — yadellilərin hiylə ilə sülhsevər sadə kəndlilərin sakit həyatına soxularaq onların doğma yurdlarını qəddarcasına viran etmələri hər bir azərbaycanlıda məlum analogiyalar yaradır. Bu xüsusiyyət əsərdə ailənin kiçik oğlunun (ifaçı — Mirpaşa Şükürov) ifasında Bayatı-Şiraz muğamının sədalarının səslənməsi ilə daha da gücləndirilir. Əsərin ümid dolu yekunla tamamlanması tamaşaçıda Qarabağ probleminin ədalətli yolla həll olacağına inam yaradır. Ümumilikdə opera pozitiv, müsbət enerji aşılayır.

Tamaşanın müvəffəqiyyətini haqlı olaraq quruluşda iştirak edən bütün kollektivlər — Ü. Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Simfonik orkestri, Azərbaycan Dövlət Opera və Balet teatrının xoru və solistləri, Azərbaycan Dövlət Xor Kapellası, Azərbaycan Dövlət Rəqs Ansamblı, Azərbaycan Televiziya və Radiosunun xoru, «Qız Qalası» xoru, Ü. Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının tələbələri — bir sözlə, bütün əməyi keçmiş şəxslər paylaşır.

«İntizar» operasının yeni quruluşu, sözsüz ki, yaradıcı kollektivin və, xüsusilə bəstəkar Firəngiz Əlizadə və libretto müəllifi, habelə tamaşanın bədii rəhbəri Nərgiz Paşayevanın böyük uğurudur. Aktual və, eyni zamanda, həmişəyaşar mövzuda yazılmış operanın maraqlı süjeti və müasir üslublu musiqi dili unudulmaz təsir bağışlayır.

Azərbaycan incəsənətinin hər bir layiqli əsəri haqda söylənilənləri bu opera haqda da demək istərdik — «İntizar» ölkəmizin hüdudlarını aşaraq digər ölkələrdə, ən məşhur opera səhnələrində tamaşaya qoyulmağa layiqdir. Çox istərdik ki, «İntizar»ın səsi-sorağı xarici ölkələrin teatrlarından gəlsin və Heydər Əliyev adına saraya toplaşan tamaşaçılar kimi, başqa ölkələrin musiqisevərləri də həmin opera haqda öz təəssüratları ilə mətbuat səhifələrində bölüşsünlər.

C. Mahmudova
Bakı Musiqi Akademiyasının professoru

Vətənimin seyrinə çağıraram elləri
Sərvət görmək istəyən Azərbaycana gəlsin!
Cənnət görmək istəyən Azərbaycana gəlsin.
Süleyman Rüstəm

Bəli, Şəki şəhərində biz cənnət gördük. Bu qədim, qeyri-adi gözəlliyi ilə insanları heyran edən dilbər guşəli şəhər necə də möhtəşəm və cazibədardır.  Doğma ata-ana yurdumun ocağı necə də şirin və mehribandır. İlk yaşlarından bu şəhərdən çıxan insan üçün vətənə gəlmək açığını deyim möcüzədir. Şəki şəhəri vaxtı ilə xanlığın paytaxtı olmaqla, Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında, püxtələşməsində böyük rol oynamışdır. Yaşıl, cazibədar qüvvəyə malik olan Şəki Qafqaz dağlarının qollarında yerləşir.

Görkəmli alimlər Ə.Salamzadə və K.Məmmədzadənin birgə yazdıqları “Şəki Memarlıq abidələri” adlı dəyərli kitabda göstərirlər ki, “Şəhərə xüsusi memarlıq görünüşü vermək üçün, gözəl təbii imkanlar vardır, elə bu da Şəkinin təkrarolunmaz memarlıq quruluşu ilə fərqləndirir”.

Bu gözəl festivalın keçirilməsində Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı və Şəki şəhər İcra Hakimiyyəti olduqca səmərəli, fəal və yaddaqalan iş görmüşlər. Ümumiyyətlə, III Beynəlxalq Musiqi Festifalına çoxdan hazırlıq başlanmışdır. Bu haqda Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri, festivalın bədii rəhbəri, xalq artisti, professor, UNESKO-nun “Sülh naminə incəsənət xadimi” Firəngiz Əlizadə keçirdiyi mətbuat konfransında jurnalistlərə açıqlama vermişdir. Hazırlıq prosesində nəfis tərtibatla Şəkinin keçmişini və bu gününü, ifaçılar, festivalda əsərləri səslənəcək bəstəkarlar haqqında maraqlı məlumatlar və şəkillərlə əks edən buklet qonaqların nəzərini cəlb etmişdir. (Bukleti hazırlayanlar: Xanlar Novruzov, Sevda Hüseynova və Maral Həsənova).

Festivalın bir nümayəndəsi kimi vurğulamaq istəyirəm ki, bu gözəl, möhtəşəm və daim qəlbimizdə yaşayacaq III Beynəlxalq Musiqi Festifalı təşkilatçılıq baxımından ən yüksən professional, bədii səviyyədə keçirilmişdir. Bayram əhval ruhiyyəsini biz ilk dəqiqələrdən hiss etdik. Bizi sevinclə, mehribanlıqla və məhəbbətlə qarşıladılar. Bəxtimizdən bayram-bayrama qovuşmuşdur. Belə ki, 2012-ci il Azərbaycanın ən zəngin memarlıq abidələrindən biri – Şəki Xan Sarayının 250 illiyidir. Və bu festifal günlərində Şəki Xan Sarayının yubileyinin keçirilməsi bizə və bütün qonaqlara (fikir verin, 60 ölkənin səfirliyinin nümayəndələri iştirak edirdi) müxtəlif ölkələrdən gələn ifaçılar üçün böyük bir bayram idi. Həmçinin bu bayram günlərində Şəki Xan Sarayının tarixinə, onun   möhtəşəm yubileyinə həsr olunmuş Elmi sessiya, AMEA-nın Tarix İnstitutunun direktoru, akademik Yaqub Mahmudov tərəfindən təşkil olunmuşdur.

Bu gözəl Festivalı Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrı açmışdır. Iyun ayının 30-da axşam saat 20.00-da Xan Sarayının fonunda “Arşın malçı İpək yolunda” (Ü.Hacıbəylinin “Arşın mal alan” operettası əsasında) musiqili hekayəti səsləndi. Tanınmış rejissor Hafiz Quliyev Ü.Hacıbəylinin dahi əsəri əsasında gözəl kompozisiya yaratmış və bütün aktyor heyəti də yüksək səviyyədə ifa etmişdir. Və musiqinin zirvə nöqtəsində Xan Sarayının eyvanında sevimli qəhrəmanlarımızı seyr etdik.

Səhəri gün Cənubi Koreyadan gələn ifaçılar milli alətlərində öz maraqlı musiqi nömrələrini nümayiş etdirdilər. Dörd nəfərdən ibarət olan qrupun nümayəndələri – hər biri öz ustalığını milli alətlərdə göstərdi. Xüsusi olaraq Kim Bo Yanq adlı rəqqasə bizi heyran etdi. Onun hər bir hərəkəti qeydi-adiliyi ilə diqqəti cəlb edir, xüsusi cazibə qüvvəsinə malik idi. Cənubi Koreyanı təmsil edən  “Buyoqun Cungnam” ansablı Çələbi xan zalında çıxış etdilər.

Həmin zalda Cabbar Qaryağdı adına trio çıxış etdi: Möhlət Müslümov (tar), Fəxrəddin Dadaşov (kamança) və Mələkxanım Əyyubova (xanəndə). Bir çox xalq incilərini və Azərbaycan bəstəkarların mahnıları bu trionun ifasında ən yüksən professional səviyyədə səsləndi və qonaqları məftun etdi.

İyul ayının 2-də bizim nümayəndə heyətimiz Şəki Musiqi Kollecinə gəldi. Bu gözəl səliqəli bina hamımıza təsir bağışladı. 2010-cu ildən burada Sərdar Şərifov müdir vəzifəsində çalışır, o və onun müavini Mirvari Zeynalova qısa müddət ərzində dəyərli yaradıcılıq işləri görüblər.  Gözəl və cəlb edici kollecin zalında olduqca maraqlı konsert təşkil olunmuşdur. Burada Azərbaycan, qərb, rus və XX əsrin bəstəkarlarının əsərləri tələbələrin və gənc müəlimlərin ifasında səsləndi. Dahi Ü.Hacıbəylinin qəhrəmanlıq, vətənpərvərlik ideyalarını özündə əks etdirən “Koroğlu” operasının uvertürası zalda əyləşənləri heyrətləndirdi. Uvertüra, kollecin daxilində yaranmış Xalq Çalğı Alətləri Orkestrinin ifasında səslənmişdir. Orkestrin dirijoru və bədii rəhbəri İsmayıl Əliyev dəyərli çıxışı ilə yadda qaldı. Digər bədii rəhbərin – Elşən Bağırovun da işi xüsusi qeyd olunmalıdır. Açığını deyim ki, bizim üçün gözlənilməz oldu ki, “Koroğlu” operasından “Çənlibel” xoru səsləndi. Qızların professional, dəqiq, təmiz ifasında biz üçsəsli xor eşitdik. Burada xorun bədii rəhbəri Esmira Mikayılovanın zəhməti və musiqi qabiliyyəti xüsusi alqışlanmalıdır. Xorun ümumi görünüşü,  geyimləri, səhnədə onların yerləşməsi olduqca baxımlı və diqqətəlayiq idi.

Ü.Hacıbəylinin “Ey Vətən” əsəri bu professional xorun və orkestrin müşayiəti ilə səsləndi. Himn xarakterli çağırış, deklomasiya intonasiyalarından toxunmuş bu kompozisiya qələbəmizin yaxında olacağından sanki müjdə gətirirdi. Daha sonra orkestrin ifasında Ü.Hacıbəylinin  “Cəngi” və I Fantaziyasının Birinci hissəsi səsləndi.

Həmin konsertdə Həsənağa Rzayevin “Çahargah” rapsodiyası (ifaçılar – Leyla Əliheydərli, Gülnaz Yunusova. Müəllim – Kamil Çələbiyev); Tofiq Bakıxanovun populyar əsərlərindən biri olan “Elegiya”nı (ifaçılar — G.Ağamirzəyeva, E.Qafarova, Müəllim A.Cəfərov); kollecin III kurs tələbəsi T.Məmmədli fortepianoda Tofiq Quliyevin məşhur və texniki baxımdan çətin əsərini çox böyük şövqlə ifa etdi (Müəllim M.Cəfərova). Hamının diqqətini III kurs tələbəsi U.Səfərli cəlb etdi. (G.Rzayevanın sinifi). O, royalda Ferens Listin 10 saylı rapsodiyasını ifa etdi.

Ü.Hacıbəylinin “Arazbarı” əsəri kamera ansamblının ifasında musiqi proqramını tamamladı (bədii rəhbər – Flora Hacıyeva). Bu maraqlı tədbirin sonunda kollecin qızlardan ibarət rəqs qrupu səhnədə “Yallı” xalq rəqsi əsasında gözəl kompozisiya yaratdılar (xoreoqraf – Çingiz Novruzəliyev).

Bu bayramın belə deyək, birinci hissəsi idi. Sonra isə M.Müslümov və F.Dadaşov olduqca maraqlı və hamının yaddaşında qalan ustad dərsləri verdilər. Tələbələrin suallarına onlar cavab verdilər, milli alətlərdə bəstəkar əsərlərindən, muğamlardan nümunələr çaldılar. Ustad dərsində Mələkxanım Əyyubova iştirak edərkən öz tövsiyyə və təkliflərini gənc xanəndələrlə paylaşdı. Həmin gün Türkiyənin “Əl Kind” vokal-instrumental ansamblına qulaq asdıq. Böyük alim-mütəfəkkir, ərəb-müsəlman musiqisinin elmi nəzəriyyəsinin banisi olan Əl Kindinin adını daşıyan bu ansamblın tərkibində 5 ifaçı var.  Onun bədii rəhbəri Jülyen Bernard Vayss Fransanın vətəndaşıdır. O, islam dinini qəbul edəndən sonra Cəlaləddin adını almışdır.  Jülyen Bernard Cəlaləddin Vayssın rəhbərliyi altında “Əl-Kindi” ansamblı 1990-cı ildən müxtəlif ölkələrdən olan bir çox tanınmış müğənnilərlə birlikdə dini və dünyəvi mövzularda bir sıra musiqi layihələrin — ərəb, türk dillərində vokal-instrumental musiqili kompozisiyalar hazırlayır. Ansablın tərkibi ənənəvi Şərq Taxt Şarki quruluşuna malik olub, qanun, ud, ney, riqqa (tamburin) musiqi alətlərindən ibarətdir. Ansamblın çıxışların zikr mühüm ifa elementi olub, ifaçının gözəl, mənəfi kamillik səviyyəsini qalxmasını təcəssüm edir. Süfi rəqqasların (dərvişlərin) ritual ilə əlaqədar olan bu element Şərqin mistik musiqi ənənələri ilə bilavasitə sıx bağlılığını nümayiş etdirir. Bu ansamblın çıxışı Yuxarı Karvan Sarayda oldu. Maraqlıdır ki, həmin gün Qiresun şəhərindən gənc rəqs qrupu da uğurla çıxış etdi.

İyul ayının 3-də Azərbaycan Televiziya və Radiosunun C.Cahangirov adına xorun konserti oldu. Xorun bədii rəhbəri və dirijoru Şəhla Ələkbərovadır. Konsertdə Ü.Hacıbəylinin, A.Zeynallının, S.Rüstəmovun, A.Əlizadənin və digər bəstəkarların əsərlərini, ən geniş yayılmış xalq mahnılarını konsertdə dinlədik. Həmçinin xorun ifasında yeni nəsil bəstəkarlarımızın əsərləri səsləndi: Cəlal Abbasovun – Hoboy, zərb alətləri və qarışıq xor üçün “Bahar” kantatası; Məmməd Cəfərovun – Xor, solist və orkestr üçün 3 saylı Kantatası səsləndi.

Səhəri gün İran İslam Respublikasından vətənimizə təşrif buyurmuş “Acəmlər” ansabmlının konserti oldu. Yaxşı yadımdadır, bu ansamblın rəhbəri Araş Moxavez Bakıda keçirilən “Muğam aləmi” II Beynəlxalq Muğam Simpoziumunun iştirakçısı olmuş və həmin simpoziumda məruzə ilə çıxış etmişdir. Həmin gün axşam, Aşağı Karvan Sarayda Gürcüstan Respublikasının Akademik mahnı və rəqs ansamblının möhtəşəm çıxışı oldu. Konsertdə Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Naziri cənab Əbülfəs Qarayev və onun birinci müavini Vaqif Əliyev iştirak etmişdilər. Bizə məlum oldu ki, Şəki şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Elxan Usubovun rəhbərliyi altında Aşağı Karvan Sarayda əsaslı və ciddi rekonstruksiya olub. Və gözəl, qeyri-adi, açıq səma altında konsert zalı (sahəsi 300 kv.m təşkil edir) yaradılıb. Həmin gün bayram atəşfəşanlığı oldu, əsil bayram əhval ruhiyyəsini yaşadıq. Bu möhtəşəm fesdtivalın keçirilməsində digər şəxslərin də zəhməti, işgüzarlığı xüsusi vurğulanmalıdır. İlk növbədə Şəki şəhər İcra Hakimiyyəti Başçısınını Təhsil, Səhiyyə və Mədəniyyət üzrə müavini Zərinə Cavadova festivalın ilk günündən sonuncu gününə qədər daim bizimlə birgə idi. Həmçinin Şəki şəhər Mədəniyyət və Turizm şöbəsinin müdiri Aydın İbrahimxəlilovun da zəhmətini qeyd etməliyik. Layihənin ərsəyə gəlməsində koordinatorlarından biri də Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının məsul katibi Lalə Hüseynovanın da əməyi az olmamışdır.

İyulun 4-ü festivalın sonuncu günü – qeyri-adi tədbirləri — ilə teatrlaşdırılmış səhnəcikləri ilə tamaşaçıları heyran etmiş, pəhlivanlar at üstündə qonaqları qarşıladılar. Bizə elə gəlirdi ki, bu gözəl mənzərə Şəkinin birinci Xanı Hacı Çələbinin dövrünə apardı. Bildiqimiz kimi, o, 1743-1755-ci illərdə Şəkinin xanı olmuşdur. Həmin gün hər yerdə Şəki ustalarının əl işləri, milli suvenirlər, xalçalar, kəlağayılar qədim Şəkinin əsrarəngiz gözəlliyini təcəssüm edirdi.

Festivalın sonuncu günündə Azərbaycan Televiziya və Radiosunun Niyazi adına simfonik orkestri çıxış etdi. Orkestri bədii rəhbəri bə baş dirijoru Azad Əliyevin rəhbərliyi altında Ü.Hacıbəylinin, Q.Qarayevin, F.Əmirovun, Niyazinin, S.Rüstəmovun və M.Mirzəyevin əsərləri səsləndi. Həmin konsertdə bizim tanınmış vokalçılarımız Gülnaz İsmayılova və İlahə Əfəndiyeva iştirak etdilər. Bütün konsertlərin əvvəlində aparıcı ilk növbədə Azərbaycan Televiziyasına dərin təşəkürünü bildirirdi. Xüsusi olaraq rejissor Rövnəq Həsənzadənin və onun komandasının zəhmətini qeyd etməliyik.

“Mədəniyyət” kanalının rəhbərliyi xüsusi təşəkkürümüzü bildiririk ki, festivalın bütün tədbirlərini yüksək səviyyədə, peşəkarcasına təbliğ edirdi.

“İpək yolu” III Beynəlxalq Musiqi Festivalı ən yüksək səviyyədə keçdi və arzu edərdik ki, bu festivalın da ömrü ipək yolu kimi uzun olsun.

İmruz Əfəndiyeva

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı – ölkəmizin musiqi həyatında şərəfli və layiqli yeri olan bir təşkilatdır. Bütün nəsillərin bəstəkarlarını və musiqişünaslarını doğma ocaq kimi öz ətrafında birləşdirən Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının bütövlükdə fəaliyyəti və onun hər bir üzvünün ayrı-ayrılıqda yaradıcılığı musiqi mədəniyyətimizin yüksəlişinə xidmət edir. Keçirilən tədbirlərin musiqi həyatımızdakı əhəmiyyəti, mədəniyyət tariximizin və musiqi irsimizin  zənginləşdirilməsindəki rolu bunu deməyə əsas verir.

Hər il Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının təşkilatçılığı və iştirakı ilə iri miqyaslı beynəlxalq musiqi festivallarından və simpoziumlardan tutmuş, daha yığcam auditoriyanı əhatə edən müəllif konsertləri və təqdimatlara qədər – onlarla tədbir keçirilir. Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri, YUNESKO-nun “Dünya Artisti”, Azərbaycan Respublikasının xalq artisti, professor Firəngiz Əlizadə başda olmaqla, İttifaqın əməkdaşları və üzvlərinin yaxından iştirakı ilə baş tutan bu tədbirlərin zəngin mündəricəsi nə qədər gərgin iş görüldüyünə dəlalət edir. Bu, artıq Bəstəkarlar İttifaqının yaşam tərzinə çevrilmişdir və bu həyat ritmi bu il də davam etmişdir.

Əlbəttə ki, bir məqalənin çərçivəsində 2013-cü il ərzində Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının təşkilatçılığı və iştirakı ilə həyata keçirilən tədbirlərin hamısı haqqında danışmaq, onların mahiyyətini açmaq mümkün deyil. Həm də dövri mətbuat səhifələrində, televiziya ekranlarında, radio dalğalarında bu tədbirlər geniş surətdə işıqlandırılmışdır. Lakin ən səthi baxışla nəzər salsaq belə, görülən işin miqyasını və əhəmiyyətini dəyərləndirmək olar. Bu baxımdan da məqalədə verdiyim sırf hesabat xarakterli məlumat oxuculara maraqlı ola bilər.

İlk növbədə, qeyd etməliyəm ki, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının fəaliyyəti cəmiyyətin ictimai-siyasi həyatı ilə sıx bağlıdır və ölkəmizdə baş verən bütün hadisələrdə bəstəkar və musiqişünaslar yaxından iştirak edir, vətəndaşlıq mövqeyini nümayiş etdirir.

Bu ilin may ayında bütün xalqımızla birgə bəstəkar və musiqişünaslarımız Ümummilli lider Heydər Əliyevin 90 illik yubileyinin böyük təntənə ilə keçirilməsində yaxından iştirak etmişdir. Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqında “Heydər Əliyevin Azərbaycan musiqisinin inkişafında rolu” mövzusunda elmi-praktik konfrans keçirilmiş, müasir müstəqil Azərbaycan dövlətinin yaradılmasında, ölkəmizin beynəlxalq aləmdə nüfuzunun artmasında əvəzolunmaz rolundan, Ulu Öndərin milli bəstəkarlıq məktəbinin inkişafındakı xidmətlərindən, onun bəstəkarlarımıza göstərdiyi qayğıdan danışılmışdır.

Bu tədbirlərə bəstəkarlar öz təhfələri ilə gəlmiş və onların Ulu Öndərə həsr olunmuş əsərləri konsertlərdə səslənmişdir. Səsləndirilmiş yeni əsərlərdən əməkdar incəsənət xadimləri Sərdar Fərəcovun, Rauf Əliyevin simfonik əsərlərini, həmçinin, Tahir Əkbərin Xatirə Rəhimbəylinin sözlərinə “Yaşayırsan Ulu Öndər” mahnısının və videoklipinin təqdimatını qeyd edə bilərik.

Vətəninə hədsiz məhəbbət, xalqının tarixinə, keçmişinə, mədəniyyətinə, milli-mənəvi dəyərlərinə böyük sevgi və sayğı nümunəsi olan Ulu Öndər Heydər Əliyevin vəfatının 10 illiyi də yola saldığımız ilin dekabr ayında qeyd olunmuşdur. Bu tarix də Azərbaycan bəstəkarlarının Ulu öndərə həsr olunmuş əsərlərindən ibarət konsert proqramı ilə yadda qaldı.

Bu ilin ən böyük hadisəsi, əlbəttə ki, oktyabr ayında keçirilmiş Prezident seçkiləridir ki, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının üzvləri bu zaman çox fəallıq göstərmişlər. Yeni Azərbaycan Partiyasının üzvləri olan bəstəkar və musiqişünaslar və ümumiyyətlə, Azərbaycan dövlətinin rifahına, Azərbaycan adının beynəlxalq aləmdə tanıdılmasına xidmət edən bütün musiqi xadimləri fəal vətəndaşlıq mövqeyi nümayiş etdirmişlər. Seçkiqabağı hazırlıq dövründə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı tərəfindən keçirilmiş böyük yığıncaqda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti möhtərəm cənab İlham Əliyevin namizədliyini dəstəkləməklə, Azərbaycanımızın parlaq gələcəyinə inamlı olmağımız bildirildi. Böyük ruh yüksəkliyi ilə Azərbaycan dövləti tərəfindən musiqi xadimlərinə göstərilən diqqət və qayğıdan danışıldı. Bizim Azərbaycan musiqisinin tərəqqisinə çalışaraq, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ətrafında sıx birləşməyin, onun rəhbərliyi ilə həyata keçirilən daxili və xarici siyasətdə musiqinin önəmli rolunun təqdir olunmasının tərəfdarı olmağımızla əlaqədar bəyanat qəbul edilmişdir.

Bu baxımdan Azərbaycanda dövlət dəstəyi ilə və Heydər Əliyev Fondu tərəfindən təşkil olunan bir çox beynəlxalq musiqi festivallarının böyük əhəmiyyətli rolu danılmazdır. Ölkəmizdə mütəmadi olaraq keçirilən “Muğam Aləmi” Beynəlxalq Muğam Festivalı, Üzeyir Hacıbəyli, Qara Qarayev, Mstislav Rostropoviç adına və digər Beynəlxalq Musiqi Festivalları dünyanın bir çox ölkələrindən musiqisevərlərin diqqətini Azərbaycana çəkir, eyni zamanda, Azərbaycan mədəniyyətinin dünyada tanıdılmasında böyük rol oynayır.

“Muğam Aləmi” Beynəlxalq Muğam Festivalının prezidenti  — Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO-nun və İSESKO-nun Xoşməramlı səfiri, millət vəkili Mehriban xanım Əliyevadır. Ənənəvi olaraq, 2013-cü ilin mart ayında keçirilmiş III Beynəlxalq Muğam Festivalının təşkilində Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının iştirakı səmərəli olmuşdur. Festivalın bədii rəhbəri Firəngiz xanım Əlizadənin konsertlərin tərtibatındakı rolunu xüsusi olaraq qeyd etmək istərdik.

İlk dəfə Heydər Əliyev Mərkəzində keçirilən festivalın açılış mərasimində Firəngiz xanımın möhtəşəm səhnə tərtibatında Şərq və Qərbin vəhdəti bir daha parlaq şəkildə öz təcəssümünü tapmışdır. Səhnədə yerləşdirilən iki orkestr – simfonik və xalq çalğı alətləri orkestrləri (dirijorlar Fəxrəddin Kərimov və Ağaverdi Paşayev), rəqs ansamblı və xor, alman bəstəkarı İ.S.Baxın Tokkatasından, rus bəstəkarı N.Rimski-Korsakovun “Şəhrizad”ından  “Bayatı-Şiraz”, “Rast”, “Segah”, “Çahargah” muğamlarına, caz kompozisiyalarına, muğam operalarına, “Qarabağ şikəstəsi”nə qədər böyük musiqi tablosunu gözümüz qarşısında canlandıran konsertin qeyri-adi təəssüratları tükənməzdir. Festival boyu bir-birini əvəz edən konsert proqramlarında azərbaycanlı muğam ustadları ilə xarici ölkələrdən gəlmiş Şərq xalqlarının ənənəvi musiqisinin ən tanınmış ifaçılarının çıxışları, bəstəkarların muğam əsasında yazılmış müxtəlif janrlı – opera, operetta, balet, simfonik, kamera-instrumental və vokal əsərlərinin səsləndirilməsi, sözün əsl mənasında, muğam sənətinin böyüklüyünü, musiqimiz üçün bünövrə əhəmiyyətini nümayiş etdirdi.

Bunlar bir daha sübut edir ki, muğam müxtəlif millətlərdən olan insanları birləşdirməyə qadirdir. Bütün dünyada muğam ölkəsi tanınmış Azərbaycan həqiqətən də Şərq və Qərb mədəniyyətlərinin dialoquna rəvac verən bir məkana çevrilmişdir.

Muğam Festivalı çərçivəsində keçirilən YUNESKO-nun Beynəlxalq Musiqi Cəmiyyəti (İCTM) ilə birgə keçirilən elmi simpozium da mühüm əhəmiyyətə malikdir. Dünyanın bir çox ölkələrindən etnomusiqişünas və muğamşünas alimlərin toplaşdığı simpoziumda Şərq xalqlarının musiqisində mühüm əhəmiyyət kəsb edən alətşünaslığın inkişafı, müasir dövrdə muğamın tədqiqi məsələləri müzakirə obyektinə çevrilmişdir. Simpoziumun geniş rezonans doğurması onun miqyasını da müəyyən etmişdir. Belə ki, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqında, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında bir neçə seksiyada iclasların aparılması proqramı zənginləşdirmişdir.

Onu da deyim ki, muğamla bağlı beynəlxalq elmi simpozium musiqi elmimiz üçün elə bir təkanverici qüvvəyə çevrilmişdir ki, onun əks-sədası bütün il boyu keçirilən elmi yığıncaqlarda davam edir. Belə ki, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqında musiqişünasların dəyirmi masa ətrafında toplaşaraq, mühüm elmi problemlərlə bağlı fikir mübadilələri keçirmələri, elmin yeni nailiyyətlərindən bəhs etmələri, görkəmli musiqişünas alimlər, muğamşünaslığa öz töhfələrini vermiş  Zemfira Səfərovanın, Ramiz Zöhrabovun, Rəna Məmmədovanın kitablarının müzakirəsi musiqişünaslığın tədqiqat istiqamətlərinin geniş panoramını üzə çıxarır.

Bu il Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının təşəbbüsü ilə bir sıra beynəlxalq miqyaslı festivallar təşkil olunmuşdur ki, bunların musiqimizin inkişafında böyük əhəmiyyəti vardır.

Aprel ayında Ukraynada Azərbaycan musiqisi günləri çox təntənəli keçmişdir. Bəstəkarlar, musiqişünaslar və musiqi ifaçılarından ibarət 18 nəfərlik böyük bir nümayəndə heyəti Kiyevdə keçirilən tədbirlərdə iştirak etmişdir. Bu, sovet dönəmindən sonra Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin belə geniş şəkildə təmsil olunduğu ilk tədbirdir. Ukraynalı musiqisevərlərə Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin geniş panoramını təmsil edən bir proqram təqdim olunmuşdur. Konsert proqramlarında Üzeyir Hacıbəylidən başlayaraq, Qara Qarayevin, Fikrət Əmirovun, Firəngiz Əlizadənin, Ağadadaş Dadaşovun, Sərdar Fərəcovun, Rauf Əliyevin, Azər Dadaşovun, Aliyə Məmmədovanın və başqa bəstəkarların, bu günkü gənc bəstəkarlara kimi, nəsillərin varisliyini nümayiş etdirən əsərləri öz əksini tapmışdır. Demək olar ki, iki gündə 16 müəllifin əsəri səslənmişdir. Həm klassik əsərlər, həm də yeni yaranmış əsərlər Ukraynanın musiqi kollektivləri və azərbaycanlı solistlər tərəfindən böyük şövqlə ifa olunmuş və rəğbətlə qarşılanmışdır.

Hər il olduğu kimi, bu il də yay ayları Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının təşəbbüsü ilə “İpək yolu” Beynəlxalq Musiqi Festivalının təşkili və keçirilməsi ilə əlamətdar oldu. Bu festival Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı ilə birgə Şəki İcra Hakimiyyətinin təşkilatçılığı, Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin dəstəyi ilə keçirilir. Festivalın əsas məramı ilə bağlı olaraq, konsertlərin açıq havada, tarixi abidələr fonunda səsləndirilməsi tarixlə müasir dövrün vəhdətini üzə çıxarır,

Festivalda Türkiyə, Şimali Koreya, Qazaxıstan, Rusiya, Moldova, Ukrayna, Tacikistan, ABŞ və Azərbaycan milli musiqi kollektivlərinin və solistlərinin konsert proqramları böyük təəssürat doğurdu. Muğam ustadları Alim Qasımov və Fərqanə Qasımovanın, müğənni Tünzalə Ağayevanın çıxışları, xalq artisti Ağaverdi Paşayevin rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Dövlət Xalq Çalğı Alətləri Orkestrinin konserti, eləcə də Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının təqdimatında Qara Qarayevin “Yeddi gözəl” baletinin nümayişi, tanınmış musiqiçilərin ustad dərsləri böyük rəğbətlə qarşılandı. Yüksək səviyyədə keçən festival konsertləri Azərbaycan Televiziyasının Mədəniyyət kanalında göstərilmiş, hətta Türkiyənin “Axşam səfası” orkestri və solistlərinin konsert proqramı TRT kanalında birbaşa yayımlanmışdır.

Sentyabr ayı isə ənənəvi olaraq, dahi bəstəkar və musiqişünas Üzeyir Hacıbəyliyə həsr olunmuş 18 sentyabr Musiqi günündən başlayaraq, ayın sonuna kimi davam edən Beynəlxalq Musiqi Festivalı ilə yadda qalmışdır. Festival çərçivəsində xaricdən dəvət olunmuş musiqiçilərin Azərbaycan musiqisini ifa etməsi zəngin təəssüratlar yaratmışdır. O cümlədən, Fransanın “Utopik” ansamblının konsert proqramında fransız bəstəkarlarının əsərləri ilə yanaşı, görkəmli bəstəkarımız Firəngiz Əlizadənin əsərlərinin səsləndirilməsi əlamətdardır. Bu festival çərçivəsində ilk dəfə olaraq keçirilən “Türkdilli xalqların musiqisi” mövzusunda konfrans və konsert mühüm əhəmiyyətə malikdir.

Əlbəttə ki, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının bu il keçirdiyi tədbirlər sırasında bəstəkar və musiqişünasların yubileylərinin qeyd olunması xüsusi yer tutur. Fevral ayında böyük bəstəkarımız Qara Qarayevin anadan olmasının 95 illiyi respublikamızın musiqi ictimaiyyəti ilə yanaşı, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqında da bir sıra tədbirlərlə yadda qaldı. Qara Qarayevin yaradıcılığına həsr olunmuş elmi konfrans və onun əsərlərindən ibarət kamera konserti keçirildi.

Bu il həm də görkəmli bəstəkarlarımız Cövdət Hacıyevin, Şəfiqə Axundovanın, Elza İbrahimovanın, Tofiq Bakıxanovun, Musa Mirzəyevin, Yaşar İmanovun və başqalarının, musiqişünas-alim Fəttah Xalıqzadənin yubileyləri  konfrans və konsert proqramları ilə qeyd olunmuşdur.

Xüsusilə təsirli və əhəmiyyətli olan tədbirlərdən biri də dünyasını dəyişmiş musiqişünasların yubileylərinə həsr olunmuş konfrans idi ki, burada Azərbaycan musiqişünaslığının inkişafına böyük töhfələr vermiş alimlər – Məmmədsaleh İsmayılov (100), Zaxar Stelnik (100), İzabella Abezqauz (90), Bayram Hüseynli (90), Xanlar Məlikov (90), Rəna Fərhadova (85), Əhməd İsazadə (85), Elxan Babayev (65) haqqında çıxışlarda onların xatirəsi yad edildi.

Bütün bu kimi tədbirlərin keçirilməsi sıradan bir yığıncaq və ya konsert deyil. Bu, bizim ustadlarımıza olan ehtiramımızın ifadəsi olub, onların ənənələrinin, ideyalarının gələcək nəsillərə ötürülməsi mənasını daşıyır.

Dövlətimizin gənclərlə bağlı siyasətini dəstəkləyərək, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı gənc bəstəkar və musiqişünasların yaradıcılığına xüsusi diqqət yetirir. İl ərzində keçirilmiş bir neçə tədbir bu istiqamətdə böyük önəm kəsb edir. Gənc bəstəkarların əsərlərində ibarət plenumlarda əsərlərin ifaçılarının və konsertlərin aparıcılarının gənclər olması musiqimizə gələn yeni nəsillərin yaradıcılığı ilə tanış olmağa imkan verir.

Göründüyü kimi, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqında 2013-cü il ərzində keçirilən tədbirlər rəngarəngliyi ilə seçilir. Bu baxımdan maraqlı təqdimat mərasimlərini də qeyd etmək istərdim. Bəstəkar, əməkdar müəllim, professor Ədilə Yusifovanın “Naxışlar” fortepiano məcmuəsinin təqdimatında musiqi, poeziya və rəssamlıq əsərlərinin vəhdəti, xalqın qan yaddaşından gələn sənətkarlıq nümunələrinin – naxış, tikmə, xalça toxuma və s. musiqinin ecazkar dili ilə təcəssümü çox xoş təsir bağışladı.

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı yaradıcı təşkilat olaraq, müasir cəmiyyətimizin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Azərbaycan musiqisi durmadan inkişaf edir, sərhədlərini, miqyasını genişləndirir. Şübhəsiz, bu prosesdə bəstəkar və musiqişünasların fəaliyyətinin koordinasiya olunması ilə yanaşı, həm də onların bir məqsədə — Azərbaycan mədəniyyətinin yüksəlişinə yönəldilməsini təmin edən bir yaradıcılıq təşkilatı kimi Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının missiyası əlamətdardır. Onun üzvlərinin də yaradıcı fəaliyyəti bilavasitə cəmiyyətimizə, xalqımıza ünvanlanmışdır. Azərbaycançılıq ideyalarının dünyada yayılmasına xidmət edən işləri ilə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı həmişə öndədir və Dünya azərbaycanlılarının həmrəylik gününü böyük sənət uğurları ilə qarşılayır. Bütün bunlar Azərbaycan musiqisinin təntənəsi kimi bizi çox fərəhləndirir.

2014-cü ildə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı böyük ruh yüksəkliyi ilə 80 illik yubileyini qeyd etməyə hazırlaşır. Bununla əlaqədar olaraq, yeni ildə həyata keçiriləcək tədbirlər planı tutulur, möhtəşəm beynəlxalq festivalların layihələri nəzərdən keçirilir. Bu münasibətlə, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri Firəngiz xanım Əlizadəyə, İttifaqın bütün əməkdaşlarına və üzvlərinə yeni ildə can sağlığı və yeni yaradıcılıq nailiyyətləri arzulayıram.

CƏMİLƏ HƏSƏNOVA
Sənətşünaslıq doktoru, professor,
Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının baş məsləhətçisi

Görkəmli alimlər Ə.Salamzadə və K.Məmmədzadənin birgə yazdıqları «Şəki Memarlıq abidələri» adlı dəyərli kitabda göstərirlər ki, «Şəhərə xüsusi memarlıq görünüşü vermək üçün, gözəl təbii imkanlar vardır, elə bu da Şəkini təkrarolunmaz memarlıq quruluşu ilə fərqləndirir». Bu gözəl festivalın keçirilməsində Azərbayjan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Azərbayjan Bəstəkarlar İttifaqı və Şəki şəhər İjra Hakimiyyəti olduqja səmərəli, fəal və yaddaqalan iş görmüşlər. Ümumiyyətlə, III Beynəlxalq Musiqi Festivalına çoxdan hazırlıq başlanmışdır. Bu haqda Azərbayjan Bəstəkarlar İttifaqının sədri, festivalın bədii rəhbəri, xalq artisti, professor, YUNESKO-nun «Sülh naminə injəsənət xadimi» Firəngiz Əlizadə keçirdiyi mətbuat konfransında curnalistlərə açıqlama vermişdir. Hazırlıq prosesində nəfis tərtibatla Şəkinin keçmişini və bu gününü, ifaçılar, festivalda əsərləri səslənəjək bəstəkarlar haqqında maraqlı məlumatlar və şəkillərlə əks edən buklet qonaqların nəzərini jəlb etmişdir (Bukleti hazırlayanlar: Xanlar Novruzov, Sevda Hüseynova və Maral Həsənova).Festivalın bir nümayəndəsi kimi vurğulamaq istəyirəm ki, bu gözəl, möhtəşəm və daim qəlbimizdə yaşayajaq III Beynəlxalq Musiqi Festivalı təşkilatçılıq baxımından ən yüksək professional, bədii səviyyədə keçirilmişdir. Bayram əhval ruhiyyəsini biz ilk dəqiqələrdən hiss etdik. Bizi sevinjlə, mehribanlıqla və məhəbbətlə qarşıladılar. Bəxtimizdən bayram bayrama qovuşmuşdur. Belə ki, 2012-ji il Azərbayjanın ən zəngin memarlıq abidələrindən biri — Şəki Xan Sarayının 250 illiyidir. Və bu festival günlərində Şəki Xan Sarayının yubileyinin keçirilməsi bizə və bütün qonaqlara (60 ölkənin səfirliyinin nümayəndələri iştirak edirdi) müxtəlif ölkələrdən gələn ifaçılar üçün böyük bir bayram idi. Həmçinin bu bayram günlərində Şəki Xan Sarayının tarixinə, onun   möhtəşəm yubileyinə həsr olunmuş Elmi sessiya, AMEA-nın Tarix İnstitutunun direktoru, akademik Yaqub Mahmudov tərəfindən təşkil olunmuşdur.Bu gözəl festivalı Azərbayjan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrı açmışdır. İyun ayının 30-da axşam saat 20-də Xan Sarayının fonunda «Arşın malçı İpək yolunda» (Ü.Hacıbəylinin «Arşın mal alan» operettası əsasında) musiqili hekayəti səsləndi. Tanınmış recissor Hafiz Quliyev Ü.Hacıbəylinin dahi əsəri əsasında gözəl kompozisiya yaratmış və bütün aktyor heyəti də yüksək səviyyədə ifa etmişdir. Və musiqinin zirvə nöqtəsində Xan Sarayının eyvanında sevimli qəhrəmanlarımızı seyr etdik.Səhəri gün Jənubi Koreyadan gələn ifaçılar milli alətlərində öz maraqlı musiqi nömrələrini nümayiş etdirdilər. Dörd nəfərdən ibarət olan qrupun nümayəndələri — hər biri öz ustalığını milli alətlərdə göstərdi. Xüsusi olaraq Kim Bo Yanq adlı rəqqasə bizi heyran etdi. Onun hər bir hərəkəti qeyri-adiliyi ilə diqqəti jəlb edir, xüsusi jazibə qüvvəsinə malik idi. Jənubi Koreyanı təmsil edən  «Buyoqun Jungnam» ansablı Çələbi xan zalında çıxış etdilər.Həmin zalda Jabbar Qaryağdı adına trio çıxış etdi: Möhlət Müslümov (tar), Fəxrəddin Dadaşov (kamança) və Mələkxanım Əyyubova (xanəndə). Bir çox xalq injiləri və Azərbayjan bəstəkarlarının mahnıları bu trionun ifasında ən yüksək professional səviyyədə səsləndi və qonaqları məftun etdi. İyul ayının 2-də bizim nümayəndə heyətimiz Şəki Musiqi kollejinə gəldi. Bu səliqəli bina hamımıza gözəl təsir bağışladı. 2010-ju ildən burada Sərdar Şərifov müdir vəzifəsində çalışır, o və onun müavini Mirvari Zeynalova qısa müddət ərzində dəyərli yaradıjılıq işləri görüblər. Gözəl və jəlbediji kollejin zalında olduqja maraqlı konsert təşkil olunmuşdur. Burada Azərbayjan, Qərb, rus və XX əsrin bəstəkarlarının əsərləri tələbələrin və gənj müəllimlərin ifasında səsləndi. Dahi Ü.Hacıbəylinin qəhrəmanlıq, vətənpərvərlik ideyalarını özündə əks etdirən «Koroğlu» operasının uvertürası zalda əyləşənləri heyrətləndirdi. Uvertüra kollejin daxilində yaranmış Xalq çalğı alətləri orkestrinin ifasında səslənmişdir. Orkestrin dirijoru və bədii rəhbəri İsmayıl Əliyev dəyərli çıxışı ilə yadda qaldı. Digər bədii rəhbərin — Elşən Bağırovun da işi xüsusi qeyd olunmalıdır. Açığını deyim, bizim üçün gözlənilməz oldu ki, «Koroğlu» operasından «Çənlibel» xoru səsləndi. Qızların professional, dəqiq, təmiz ifasında biz üçsəsli xor eşitdik. Burada xorun bədii rəhbəri Esmira Mikayılovanın zəhməti və musiqi qabiliyyəti xüsusi alqışlanmalıdır. Xorun ümumi görünüşü,  geyimləri, səhnədə onların yerləşməsi olduqja baxımlı və diqqətəlayiq idi.Ü.Hacıbəylinin «Ey Vətən» əsəri bu professional xorun və orkestrin müşayiəti ilə səsləndi. Himn xarakterli çağırış, deklomasiya intonasiyalarından toxunmuş bu kompozisiya qələbəmizin yaxında olajağından sanki mücdə gətirirdi. Daha sonra orkestrin ifasında Ü.Hacıbəylinin  «Cəngi» və I Fantaziyasının Birinji hissəsi səsləndi. Həmin konsertdə Həsənağa Rzayevin «Çahargah» rapsodiyası (ifaçılar — Leyla Əliheydərli, Gülnaz Yunusova, müəllim — Kamil Çələbiyev); Tofiq Bakıxanovun populyar əsərlərindən biri olan «Elegiya»nı (ifaçılar — G.Ağamirzəyeva, E.Qafarova, müəllim — A.Jəfərov); kollejin III kurs tələbəsi T.Məmmədli fortepianoda Tofiq Quliyevin məşhur və texniki baxımdan çətin əsərini çox böyük şövqlə ifa etdi (müəllim — M.Jəfərova). Hamının diqqətini III kurs tələbəsi U.Səfərli jəlb etdi. (G.Rzayevanın sinifi). O, royalda Ferens Listin 10 saylı rapsodiyasını ifa etdi. Ü.Hacıbəylinin «Arazbarı» əsəri kamera ansamblının ifasında musiqi proqramını tamamladı (bədii rəhbər — Flora Hajıyeva). Bu maraqlı tədbirin sonunda kollejin qızlardan ibarət rəqs qrupu səhnədə «Yallı» xalq rəqsi əsasında gözəl kompozisiya yaratdılar (xoreoqraf — Çingiz Novruzəliyev).Bu bayramın, belə deyək, — birinji hissəsi idi. Sonra isə M.Müslümov və F.Dadaşov olduqja maraqlı və hamının yaddaşında qalan ustad dərsləri verdilər. Tələbələrin suallarına onlar javab verdilər, milli alətlərdə bəstəkar əsərlərindən, muğamlardan nümunələr çaldılar. Ustad dərsində Mələkxanım Əyyubova iştirak edərkən öz tövsiyə və təkliflərini gənj xanəndələrlə paylaşdı. Həmin gün Türkiyənin «Əl Kindi» vokal-instrumental ansamblına qulaq asdıq. Böyük alim-mütəfəkkir, ərəb-müsəlman musiqisinin elmi nəzəriyyəsinin banisi olan Əl Kindinin adını daşıyan bu ansamblın tərkibində 5 ifaçı var.  Onun bədii rəhbəri Cülyen Bernard Vayss Fransanın vətəndaşıdır. O, islam dinini qəbul edəndən sonra Jəlaləddin adını almışdır.  Cülyen Bernard Jəlaləddin Vayssın rəhbərliyi altında «Əl-Kindi» ansamblı 1990-jı ildən müxtəlif ölkələrdən olan bir çox tanınmış müğənnilərlə birlikdə dini və dünyəvi mövzularda bir sıra musiqi layihələrin — ərəb, türk dillərində vokal-instrumental musiqili kompozisiyalar hazırlayır. Ansamblın tərkibi ənənəvi Şərq Taxt Şarki quruluşuna malik olub, qanun, ud, ney, riqqa (tamburin) musiqi alətlərindən ibarətdir. Ansamblın çıxışların zikr mühüm ifa elementi olub, ifaçının gözəl, mənəvi kamillik səviyyəsinin qalxmasını təjəssüm edir. Sufi rəqqasların (dərvişlərin) ritual ilə əlaqədar olan bu element Şərqin mistik musiqi ənənələri ilə bilavasitə sıx bağlılığını nümayiş etdirir. Bu ansamblın çıxışı Yuxarı Karvan Sarayda oldu. Maraqlıdır ki, həmin gün Qiresun şəhərindən gənj rəqs qrupu da uğurla çıxış etdi. İyul ayının 3-də Azərbayjan Televiziya və Radiosunun J.Jahangirov adına Xorun konserti oldu. Xorun bədii rəhbəri və diricoru Şəhla Ələkbərovadır. Konsertdə Ü.Hacıbəylinin, A.Zeynallının, S.Rüstəmovun, A.Əlizadənin və digər bəstəkarların əsərlərini, ən geniş yayılmış xalq mahnılarını konsertdə dinlədik. Həmçinin xorun ifasında yeni nəsil bəstəkarlarımızın əsərləri səsləndi: Jəlal Abbasovun — hoboy, zərb alətləri və qarışıq xor üçün «Bahar» kantatası; Məmməd Jəfərovun — xor, solist və orkestr üçün 3 saylı kantatası səsləndi.Səhəri gün İran İslam Respublikasından vətənimizə təşrif buyurmuş «Ajəmlər» ansamblının konserti oldu. Yaxşı yadımdadır, bu ansamblın rəhbəri Araş Moxavez Bakıda keçirilən «Muğam aləmi» II Beynəlxalq Muğam Simpoziumunun iştirakçısı olmuş və həmin simpoziumda məruzə ilə çıxış etmişdir. Həmin gün axşam, Aşağı Karvan Sarayda Gürjüstan Respublikasının Akademik mahnı və rəqs ansamblının möhtəşəm çıxışı oldu. Konsertdə Azərbayjan Respublikasının mədəniyyət və turizm naziri jənab Əbülfəs Qarayev və onun birinji müavini Vaqif Əliyev iştirak etmişdilər. Bizə məlum oldu ki, Şəki şəhər İjra Hakimiyyətinin başçısı Elxan Usubovun rəhbərliyi altında Aşağı Karvan Sarayda əsaslı və jiddi rekonstruksiya olub. Və gözəl, qeyri-adi, açıq səma altında konsert zalı (sahəsi 300 kv.m təşkil edir) yaradılıb. Həmin gün bayram atəşfəşanlığı oldu, əsl bayram əhval-ruhiyyəsini yaşadıq. Bu möhtəşəm festivalın keçirilməsində digər şəxslərin də zəhməti, işgüzarlığı xüsusi vurğulanmalıdır. İlk növbədə Şəki şəhər İjra Hakimiyyəti başçısının təhsil, səhiyyə və mədəniyyət üzrə müavini Zərinə Javadova festivalın ilk günündən sonunju gününə qədər daim bizimlə birgə idi. Həmçinin Şəki şəhər Mədəniyyət və turizm şöbəsinin müdiri Aydın İbrahimxəlilovun da zəhmətini qeyd etməliyik.

İyulun 4-ü festivalın sonunju günü — qeyri-adi tədbirləri — ilə teatrlaşdırılmış səhnəjikləri ilə tamaşaçıları heyran etmiş, pəhlivanlar at üstündə qonaqları qarşıladılar. Bizə elə gəlirdi ki, bu gözəl mənzərə Şəkinin birinji Xanı Hajı Çələbinin dövrünə apardı. Bildiqimiz kimi, o, 1743-1755-ji illərdə Şəkinin xanı olmuşdur. Həmin gün hər yerdə Şəki ustalarının əl işləri, milli suvenirlər, xalçalar, kəlağayılar qədim Şəkinin əsrarəngiz gözəlliyini təjəssüm edirdi.Festivalın sonunju günündə Azərbayjan Televiziya və Radiosunun Niyazi adına Simfonik Orkestri çıxış etdi. Orkestri bədii rəhbəri və baş diricoru Azad Əliyevin rəhbərliyi altında Ü.Hacıbəylinin, Q.Qarayevin, F.Əmirovun, Niyazinin, S.Rüstəmovun və M.Mirzəyevin əsərləri səsləndi. Həmin konsertdə bizim tanınmış vokalçılarımız Gülnaz İsmayılova və İlahə Əfəndiyeva iştirak etdilər. Bütün konsertlərin əvvəlində aparıjı ilk növbədə Azərbayjan Televiziyasına dərin təşəkürünü bildirirdi. Xüsusi olaraq recissor Rövnəq Həsənzadənin və onun komandasının zəhmətini qeyd etməliyik.»Mədəniyyət» kanalının rəhbərliyinə xüsusi təşəkkürümüzü bildiririk ki, festivalın bütün tədbirlərini yüksək səviyyədə, peşəkarjasına təbliğ edirdi.»İpək yolu» III Beynəlxalq Musiqi Festivalı ən yüksək səviyyədə keçdi və arzu edərdik ki, bu festivalın da ömrü ipək yolu kimi uzun olsun.

İmruz Əfəndiyeva 

Doğrudan da bir məşhur mahnının sözlərində deyildiyi kimi Şəkinin gözəlliyini vəsf etməklə bitməyən, Azərbaycanımızın dilbər guşəsi olan bu tarixi məkan, son illər dünya musiqi arenasına çıxaraq, nüfuzlu bir festivala ev sahibliyi edir. Artıq üçüncü ildir ki,  məşhur “ İpək yolu” beynəlxalq musiqi festivalı qədim Şəki şəhərində keçirilir.

Bir zamanlar “ Yumor” şəhəri kimi tanınan Şəki indi Şərq və Qərbi birləşdirən musiqi beşiyinə çevrilib. Dünyanın bir çox ölkələrinin kollektivləri burada görüşürlər.

Hər kəsə məlumdur ki, “İpək yolu” musiqi festivalının təşəbbüskarı və ilk təşkilatçısı Azərbaycan  Bəstəkarlar İttifaqı və onun sədri  Azərbaycanın xalq artisti F.X.Əlizadə olmuşdur. Bu ideya ortaya atılanda artıq məşhur Beynəlxalq Qəbələ musiqi festivalı fəaliyyət göstərirdi. Qəbələdən sonra II belə bir festivalın keçirilməsi nə qədər məqsədəuyğun, ictimaiyyətin marağına səbəb ola bilərdi? Əlbətdə bu suallar təşkilatçıları düşündürməyə bilməzdi. İşi elə qurmaq lazım idi ki, bir festival o birini təkrar etməsin. Əgər Qəbələ klassik musiqini təbliğ edirsə “İpək yolu” klassik musiqi ilə bərabər ənənəvi musiqini dinləyiciyə çatdırmalıydı. Lakin hər zamankı kimi çətinliklərdən çəkinməyən, ciddi musiqi sahəsində xalqın maariflənməsini düşünən  Firəngiz xanım verdiyi təklifindən geri dönməyərək sözünün üstündə durmağı qərara aldı. İlk iki festivalı təkbaşına Bəstəkarlar İttifaqının İmkanları əsasında keçirməyə nail oldu. I festival Şəkidə, II İçəri şəhərin qəfim abidələri arasında, açıq havada baş tutdu. Nəhayət III festival artıq Mədəniyyət və Turizm Naziriyi və Şəki şəhər İcra hakimiyətinin dəstəyi ilə öz işinı başlaya bildi.

İlk festivaldan başlayaraq bu fikrin nə qədər doğru-düzgün olduğu özünü göstərdi. Xalqın konsertlərə həvəslə gəlməsi bunu birdaha sübut etdi.

Hər kəs bilir ki, Şəkidə bir çox bölgələri birləşdirən Şəki musiqi kolleci fəaliyyət göstərir və bu bölgələrdən musiqi kollecində təhsil alan tələbələr var. Elə ilk növbədə musiqi kollecinin mərkəzə , Bakıya  gəlib musiqi  kollektivlərinin konsertlərini dinləməyə hər zaman imkanları olmur.  Beynəlxalq “ İpək yolu” festivalı isə bu kollektivləri zəngin musiqi  proqramları ilə onların ayağına gətirir, musiqi maarifçiliyi ilə məşğul olur. Görkəmli sənətkarların “ustad dərsləri”  ( master klass) Şəki musiqi kollecində həyata keçirilir. Bu ilki festivalda kollec tələbələriylə ustad dərsi Cabbar Qaryağdı adına muğam üçlüyünün solistləri olan  Azərbaycanın Xalq artistləri  Möhlət Müslümov (tar) və Fəxrəddin Dadaşov (kamança) aparırdılar. Bu üçlüyün konsertini isə mən ayrıca qeyd etmək istərdim. Konsertdə Respublikanın xalq artisti Mələk Xanım Əyyubovanın ifa etdiyi muğam və təsniflər böyük alqışlara səbəb oldu. Hər zamanki kimi muğamlarımız xarici qonaqları valeh etmışdi. Mələk Xanım Əyyubovanın da musiqi kollecinin muğam ifaçıları ilə ustad dərsləri keçdi.

Qeyd etmək lazımdır ki, kollecin kollektivi də hər festivala ciddi hazırlaşır, konsert proqramı ilə qonaqlar qarşısında çıxışlar edirlər. Eyni zamanda festival iştirakçılkarı ilə birlikdə səhnəni bölüşürlər. Elə ilk “İpək yolu” festivalında Şəki musiqi kollecində görüşdə olan Firəngiz xanım Əlizadə kollecdə alət çatışmazlığının olduğunu biləndə, kollektivə öz şəxsi royalını hədiyyə etmişdir.

Şəki şəhərində keçirilən bu ilki “ İpək yolu” festivalının xüsusi əhəmiyyəti var idi. Çünki Şəki şəhəri 2012-ci il TÜRKSOY-un qərarı ilə “Türk xalqlarının qeyri-maddi mədəni irs paytaxtı” elan edilmişdir. Eyni zamanda 2012-ci ildə Azərbaycan və dünya memarlığının möhtəşəm abidələrindən olan “Şəki Xan Sarayı”nın 250 illik yubileyi qeyd olunurdu və həmin hadisə də məhz festival günlərinə təsadüf etmişdir. Festival tədbirlərinin Şəkinin tarixi məkanlarında, Xan Sarayı, Karvansaray və Cənnət bağında açıq havada, təbiətin qoynunda keçirilməsi, musiqinin ecazkarlığını bir daha artırırdı.

Əlbəttə ki, III “ İpək yolu”Şəki festivalı 30 iyunda Ü. Hacıbəyli musiqisi ilə öz açılışını etdi. Bəstəkarın dahı “Arşın mal alan” operettasının maraqlı musiqili hekayəti “Arşın malçı İpək yolunda” adlanırdı.Əsəri  Opera və Balet teatrının kollektivi, Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının Mahnı və Rəqs  ansambl habelə Xalq çalğı alətləri orkestri hazırlamışdı. Şəki Xan Sarayının həyətində, açıq havada, geniş tamaşaçı qarşısında cərəyan edən hadisələr dinləyicini sanki həmin hadisələrin içində olaraq  onun bilavasitə iştirakçısına çevirmişdi. Bundan başqa, Azərbaycan Televiziya və Radiosunun Cahangir Cahangirov adına Xoru, Niyazi adına Simfonik orkestrinin konsertləri ilə yanaşı xaricdən gələn bir sıra kollektivlərin də bu festivaldakı çıxışları təqdirə layiq olmuşdur. “ Buyogun Cungman”- Cənubi Koreyanın milli alətlər ansamblının çıxışında, ölkəmizdə fəaliyyət göstərən Cənubi Koreya səfirliyinin işçiləri və səfirin özü də həmin konserti dinləməyə Şəkiyə gəlmişdilər. Daha sonra dünyada məşhur olan Türkiyənin “Əl-Kindi” instrumental ansamblı da festivalın qonağı idi. Ansambl orta əsrlərdə yaşayıb yaratmış ərəb-müsəlman musiqi nəzəriyyəçisi, filosof, astronom, riyaziyyatçı olan Əbu Yusif əl-Kindi şərəfinə belə adlandırılmışdır. Ansamblın çıxışlarında zikr mühüm ifa elementini təşkil edir. Şərq mistik musiqisi Sufi dərviş rituallarını müşayiət edən musiqi ansamblın repertuarında genış yer almışdır. Maraqlıdır ki, ansamblın rəhbəri fransız əsilli Jülyen Vayss türk musiqiçilərini başına toplayıb bu kollektivi yaratmışdır.

İldən-ilə festivalın coğrafi məkanınını genişlənməsi bir daha onu göstərir ki, bu tədbir artıq xarici ölkələrin  musiqiçilərini də özünə cəlb edə bilmişdir.

Konsert proqramlarına gəlincə İranın “Acəmilər” ansamblını da xüsusilə qeyd etmək istərdim. Əsasən tərkibi gənc musiqiçilərdən ibarət olan bu ansambl, XIV- XV əsrlərdə yaranmış qədim musiqini müasir Fars klassik musiqisinə inteqrasiya etməyə can atır. “Acəmilər” — yəni İran musiqiçiləri Səfəvi dövrünün üslubunu Osmanlıya gətirən sənətkarlar idi. İndi isə Müasir zamanda Araş Mohafezin rəhbərliyi altında çıxış edən bu kollektiv, bir daha saray musiqisini dinləyicilərə təqdim etdilər.

Şəki şəhəri ,Türkiyənin Giresun şəhəriylə qardaşlaşmış şəhərlərdəndir. Hər iki şəhər arasında çox səmimi, işgüzar münasibətlər hökm sürür və “ İpək yolu” festivalının musiqiıi qonaqları arasında Girəsun şəhər bələdiyyəsi Konservatoriyasının “Rəqs qrupu” da dəvətli idilər. Tələbələrin konserti, Qara dəniz rəqsləri əlbəttə ki, festivala rəngarənglik gətirməyə bilməzdi.

Ən maraqlı konsertlərdən biri Gürcüstanın məşhur “Erisioni” folklor mahnı və rəqs ansambllının çıxışı oldu. Bu konsert yenicə bərpa və təmir olunmuş Aşağı Karvansarayda keçirildi. Kollektivin çıxışı üçün çox möhtəşəm, müasir texnikayla təmin olunmnuş açıq hava konsert səhnəsi quraşdırılmış idi. Aşağı Karvansaray Şəkinin digər makanları kimi xalqın milli sərvətidir. Əlbəttə ki, belə bir səhnədə və belə bir məkanda çıxış etmək onsuzda dünyada məşhur olan kollektivi bir daha vəcdə gətirmişdi. Həmin gün konsert, görünməmiş müvəffəqiyyətlə dinləyicilər tərəfindən qarşılandı.

Nəhayət festivalın son günü yenə də həmin səhnədə Azərbaycan Televiziya və Radiosunun Niyazi adına Simfonik orkestrinin möhtəşəm konserti ilə III “İpək yolu” beynəlxalq musiqi festivalı öz işini yekunlaşdırdı.

Mən bir az da təşkilati məsələlərə toxunmaq istərdim. Əlbətdə Şəki şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Elxan Usubovun festivalın təşkilində, keçirilməsində danılmaz əməyini xüsusi ilə qeyd etmək istərdim. Onun bütün tədbirlərdə iştirakı, qayğısı hər yerdə hiss olunurdu. Şəki camaatının qonaqpərvərliyi festivala öz rəngarəngliyini qatırdı.

Unutmaq olmaz ki, “İpək yolu” beynəlxalq musiqi festivalı festivalı ölkəmizin mədəni həyatında olduqca əhəmiyyətli bir hadisədir və bu festivalın hər il keçirilməsi ümidiylə gələn görüşlərədək deyirik.

Həcər  BABAYEVA

Bu günlərdə Azərbaycan musiqi mədəniyyəti xadimləri, bəstəkarlar və musiqişünaslar əlamətdar bir tarixi hadisəni qeyd edir: Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının yaranmasının 75 illiyi (1934-2009) tamam olur.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin sərəncamı əsasında bir sıra təntənəli tədbirlərlə qeyd olunan bu yubiley Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının respublikanın musiqi həyatındakı əhəmiyyətli rolunu bir daha təsdiq edir.

Azərbaycan musiqi mədəniyyəti çox böyük tarixə malikdir. Uzun əsrlər boyu şifahi ənənələrə əsaslanaraq peşəkar musiqiçi nəsilləri tərəfindən yaradılan muğam sənəti, aşıq yaradıcılığı irsi xalqımızın musiqi sərvəti, insanların əsas zövq mənbəyi və mədəniyyətimizin bünövrəsi olmuşdur. XX əsrdə isə bundan qaynaqlanan bəstəkarlıq sənəti formalaşmış və Azərbaycan musiqi xəzinəsini zənginləşdirən, mədəniyyətimizi rövnəqləndirən güclü bir yaradıcı qüvvəyə çevrilmişdir.

Bu gün də Azərbaycan musiqisinin bu iki qolu — şifahi ənənəli musiqi yaradıcılığı və bəstəkarlıq sənəti qarşılıqlı əlaqə və təsir şəraitində inkişaf edərək, yüksəlir, musiqimizin dünya miqyasında tanıdılmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Dünyanın bir hissəsi olan Azərbaycan öz musiqi sənəti ilə dünyanı fəth edir və bu prosesdə bəstəkarlarımızın yaradıcılığı da önəmli rol oynayır.

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının keçdiyi yol Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin, ümumilikdə, Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişaf yolları ilə paralel olmuşdur. Başqa sözlə desək, Bəstəkarlar İttifaqının tarixi elə bəstəkarlıq məktəbinin inkişaf yolu, musiqi mədəniyyətimizin tarixi deməkdir və bu məfhumları bir-birindən ayrı təsəvvür etmək mümkün deyil. Çünki əgər Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin tarixi bir əsrlik dövrü əhatə edirsə, bu yolun 75 ili Bəstəkarlar İttifaqının fəaliyyəti ilə yanaşı olmuşdur. Şübhəsiz ki, bu günkü bəstəkar və musiqişünaslar nəslinin formalaşmasında Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının böyük rolu vardır.

XX əsr Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin hər bir sahəsində olduğu kimi, Bəstəkarlar İttifaqının yaranmasında da Üzeyir Hacıbəylinin mühüm xidmətləri olub. Bu baxımdan, Fikrət Əmirovun aforizmə çevrilmiş: “Biz hamımız Üzeyir məktəbindən çıxmışıq” fikrini xatırlatmaq yerinə düşərdi. XX əsrin birinci yarısını, sözün əsl mənasında,  Azərbaycan musiqi tarixinin Üzeyir Hacıbəyli mərhələsi adlandıra bilərik. Eləcə də Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının tarixində Üzeyir Hacıbəyli dövrü olmuşdur. Üzeyir bəy neçə-neçə gənc istedadlı bəstəkarların və musiqişünasların sənət yoluna işıq salmış, yaradıcılığı ilə, tövsiyələri ilə örnək olmuşdur.

Üzeyir bəy Hacıbəylinin və onun yolunu davam  etdirən sənətkarlarımızın zəngin və çoxcəhətli yaradıcılıqları Bəstəkarlar İttifaqının fəaliyyəti ilə sıx bağlı olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, Bəstəkarlar İttifaqı dedikdə, Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin ən parlaq simaları yada düşür. Bu təşkilatın başında həmişə böyük sənətkarlar, şəxsiyyətlər olub. Üzeyir Hacıbəylidən sonra İdarə heyətinin sədrləri və katibləri görkəmli bəstəkarlar — Səid Rüstəmov, Qara Qarayev, Tofiq Quliyev və başqaları olmuşlar. Onlar həmişə bu təşkilata inzibati təşkilat kimi deyil, məhz yaradıcılıq proseslərinə təkan verən, bəstəkarlara dayaq olan, onların problemlərinin həllində kömək olan bir təşkilat kimi rəhbərlik etmişlər.

Bu ənənə bu gün də davam edir. Bəstəkarlar İttifaqının İdarə heyətinin sədri, xalq artisti, YUNESKO tərəfindən “Dünya artisti” fəxri adına layiq görülmüş professor Firəngiz Əlizadə, katiblər xalq artisti, sənətşünaslıq doktoru, professor Ramiz Zöhrabov, xalq artisti, professor Aqşin Əlizadə, əməkdar incəsənət xadimi Eldar Mansurov təşkilatın işinin daha səmərəli qurulmasına böyük əmək sərf edirlər. Bununla yanaşı, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının təşkilatlanmasında, püxtələşməsində və indiki səviyyəyə gəlib çatmasında rəhbərliklə yanaşı, ittifaqın üzvü olan bütün bəstəkar və musiqişünaslarımızın, sözün əsl mənasında, misilsiz əməyi qeyd olunmalıdır.

Bəstəkarlar İttifaqının fəaliyyətinin tənzimlənməsində, musiqi sənətimizin inkişaf etdirilib dünya miqyasında tanıdılmasında xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin  misilsiz xidmətləri qeyd olunmalıdır. Heydər Əliyev respublikamıza rəhbərliyi dövründə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının və onun üzvlərinin yaradıcılıq fəaliyyəti ilə daim maraqlanmış, onların uğurlarına və nailiyyətlərinə yüksək qiymət vermişdir. Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin nailiyyətləri ölkəmizin öz dövlət müstəqilliyini bərpa etməsindən sonrakı illərdə ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin yaradıcı şəxslərə xüsusi dəstəyi, müəlliflərin hüquqlarının qorunmasına, onların yaradıcılığı üçün əlverişli şəraitin yaradılmasına göstərdiyi böyük diqqət və qayğı sayəsində daha da artmışdır.

Bu gün həmin ənənələr Azərbaycan Respublikasının Prezidenti möhtərəm cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi altında respublikamızda şərəflə davam etdirilir. İlham Əliyevin müdrik və coşğun fəaliyyəti sayəsində respublikamızda bütün sahələrdə olduğu kimi,  musiqi həyatındakı yüksəliş və tərəqqi özünü göstərir. Heydər Əliyev Fondunun və Azərbaycan Mədəniyyətinin Dostları Fondunun Prezidenti, YUNESKO-nun və İSESKO-nun Xoşməramlı səfiri Mehriban xanım Əliyevanın məqsədyönlü fəaliyyəti də musiqi mədəniyyətimizin inkişafına yönəldilmişdir. Son illərdə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının iştirakı ilə keçirilən beynəlxalq əhəmiyyətli tədbirlərin qayəsi də bunun sübutudur.

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının respublikanın musiqi həyatında, cəmiyyətin musiqi zövqlərinin formalaşdırılmasında rolu önəmlidir. Belə ki, Bəstəkarlar İttifaqı zəngin ənənələrə malik olan Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin nailiyyətlərinin daha da inkişaf etdirilməsində, insanların mənəvi, estetik və vətənpərvərlik tərbiyəsində,  ən yaxşı musiqi nümunələrimizin təbliğində mühüm rol oynayır.

Azərbaycan musiqisi dünya musiqi mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsi kimi hərtərəfli inkişaf edərək, müasir dünya musiqi mədəniyyəti xəzinəsinə öz layiqli töhfələrini verir. Bir çox bəstəkarlarımızın əsərləri beynəlxalq musiqi festivallarının bəzəyinə çevrilərək, bəşər mədəniyyətinin inciləri sırasına daxil olub, milyonlarla sənətsevərlərin qəlbində özünə layiqli yer tutub. Azərbaycan musiqi sənətinin inkişafında, onun dünya miqyasına çıxmasında, müxtəlif ölkələrdə təbliğində, musiqi şedevrlərinin auditoriyalarda səslənməsində Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının təşkilati xidmətləri əvəzsizdir.

Gəlin etiraf edək ki, bəstəkar nə qədər əsər yazırsa-yazsın, əgər o əsərlər səslənmirsə, eləcə kağız üzərində yüzillərlə də qala bilər. Əsər yalnız səslənəndən sonra, tamaşaya qoyulandan sonra tanınır, sevilir və xalqın sərvətinə çevrilir. Hələ Üzeyir Hacıbəyli qeyd etmişdir ki, bəstəkarların işində həvəs və maraq oyadan ən yaxşı amil onun əsərlərinin ifa edilməsidir.

Bəstəkarlar İttifaqının keçirdiyi tədbirlərdə — plenum, festival, baxış, konfrans və s.- əsas məsələ budur ki, bəstəkar öz yazdığı əsəri eşitmək imkanı qazanır, bəstəkarın əsəri geniş dinləyici kütləsinə təqdim olunur, bəstəkarın əsəri tənqidi nöqteyi-nəzərlə  dəyərləndirilir və bütün bunlar onun gələcək yaradıcılığı üçün bir stimula çevrilir. Bir ənənə olaraq, bu tədbirlərdə həm gənc, orta, həm də yaşlı nəslin bəstəkarları öz yeni əsərləri ilə iştirak edirlər.

Bəstəkarlar İttifaqının beynəlxalq əlaqələri də genişdir. Xarici bəstəkarların, dirijorların və musiqi ifaçılarının respublikamıza gəlişi və konsertlər verməsi, öz konsertlərində Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərini səsləndirmələri, xarici ölkələrdə bəstəkarlarımızın əsərlərinin ifa olunması Azərbaycan professional musiqisinin müasir dövrdə dünya miqyasında tanınması və təbliği sahəsində xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Fəaliyyət göstərdiyi böyük hadisələrlə zəngin zaman kəsiyində Azərbaycanın dünya şöhrətli bəstəkarlarını öz sıralarında birləşdirən Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı  nüfuzlu yaradıcılıq birliyi kimi ölkəmizin mədəni həyatında fəal iştirak edir, yüksək səviyyəli musiqi əsərlərinin yaranmasına hərtərəfli dəstək verir, özünün rəngarəng, əhəmiyyətli tədbirləri ilə musiqi həyatında daim canlanma yaradır.

Bu gün Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sıralarında ən müxtəlif nəsillər təmsil olunub və burada nəsillərin varisliyi diqqəti cəlb edir. Hər yeni gələn nəsil özündən əvvəlki ənənələr üzərində yetişərək, onları yeni səviyyədə özünəməxsus surətdə davam və inkişaf etdirir. Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sıraları daim genişlənir, gənc bəstəkar və musiqişünaslar təşkilatın üzvü qəbul olunurlar. İttifaqın İdarə heyəti istedadlı gənc bəstəkar və musiqişünaslarla yaradıcılıq işi aparır, onları istiqamətləndirir.

Bəstəkarlar musiqinin bütün janrlarında məhsuldar çalışaraq, dəyərli əsərlər bəstələyirlər. Həmin əsərlər Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının xəttilə festivallarda, plenumlarda, baxışlarda, teleradioda səsləndirilir, onların kompakt diski və albomları buraxılır, son nəticədə professional musiqimiz yeni töhfələrlə zənginləşir. Musiqişünaslarımızın elmi yaradıcılığında musiqinin, etnomusiqişünaslığın ən aktual problemləri öyrənilir, musiqi elminin üfüqlərini genişləndirən yeni sanballı tədqiqat əsərləri meydana gəlir.

Ümumiyyətlə, Azərbaycan professional musiqisi təşəkkül tapdığı zaman ərzində dünya musiqi xəzinəsinə ölməz əsərlər bəxş etmişdir və Azərbaycan bəstəkarları XXI əsrə böyük sərvətlə, musiqi xəzinəsi ilə daxil olmuşlar.

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı öz missiyasını bu gün də davam etdirir. Belə ki, bu gün professional musiqiçılərimizin neçə-neçə nəsillərinin formalaşmasında, musiqi xəzinəmizin yeni-yeni əsərlərlə zənginləşməsində, mədəniyyətimizin bütün dünyada təbliğində ayrı-ayrı sənətkarların fərdi istedad və bacarığını qeyd etməklə bərabər, bu insanları doğma, isti bir ocaq kimi öz ətrafında cəmləyən Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının müstəsna rolu danılmazdır.

Bəli, bu günlər Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı 75 illik tarixini qeyd edir və bu münasibətlə böyük bir musiqi bayramı hazırlanır.

2009-cu il noyabr ayının 12-dən 17-nə kimi Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının 75 illik yubileyinə həsr olunmuş beynəlxalq musiqi festivalı keçiriləcək.

Həm ölkəmiz üçün, həm xalqımız üçün, həm də bəstəkarlarımız üçün bu festivalın əhəmiyyəti çox böyükdür. Əvvəla ona görə ki, bu tədbir Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin keçdiyi inkişaf yoluna bir daha nəzər salmaq, onu işıqlandırmaq və əldə olunmuş nailiyyətləri xatırlatmaq və bəstəkarlarımızın yeni uğurları ilə geniş ictimaiyyəti tanış etməyə imkan verir. İkincisi, bu, bizim bəstəkarlıq məktəbimizin, musiqi ifaçılıq sənətinin bu günkü səviyyəsinə bir baxışdır. Bu, həm bəstəkarların yeni yazılmış əsərlərinin geniş ictimaiyyətə təqdimatı, həm də bəstəkarın özünün, bir növ, yaradıcılıq hesabatıdır. Üçüncüsü də bu festivalın keçirilməsi Azərbaycan musiqisinin təbliği deməkdir. Xarici qonaqların da dəvət aldığı festival beynəlxalq miqyasda əks-səda yaradaraq, Azərbaycan mədəniyyətinin zənginliyini, özünəməxsusluğunu, Azərbaycan həqiqətlərini dünyaya yaymaq üçün böyük imkanlar vəd edir.

Festivalın proqramı çox dolğun və rəngarəngdir. 6 gün ərzində keçiriləcək tədbirlər proqramında həm müxtəlif məzmunlu konsertlər, həm də elmi konfranslar nəzərdə tutulur.

Festival konsertlərinin proqramları elə tərtib olunub ki, burada Azərbaycan bəstəkarlarının bütün nəsilləri təmsil olunub. Belə ki, Üzeyir Hacıbəylinin «Koroğlu» operasından Uvertüranın, daha sonra Qara Qarayevin  «Yeddi gözəl» baletindən «Yürüş»ün səslənməsi ilə start götürəcək festivalda nə qədər yeni əsərlər eşidə biləcəyik. Daha dəqiq desək, burada müxtəlif nəsillərin təmsilçiləri, bəstəkarlıq sənətinin keçdiyi yolun mərhələləri, klassika və müasirlik, yaşlı, orta və cavan bəstəkarların yaradıcılığı bir araya gətirilmiş və ən son nailiyyətlər təqdim olunmuşdur. Elə əsərlərin adının qarşısında «ilk ifa» və yaxud «Bakıda ilk ifa» sözlərinin yazılması bunun əyani sübutudur.

Onu da qeyd etmək vacibdir ki, konsertlərin proqramının tərtibində janr bölgüsü nəzərə alınıb ki, bu da vacib cəhətdir, həmin janrların Azərbaycan musiqisində keçdiyi inkişaf yolu və əldə olunan nailiyyət barədə təsəvvür yaradır. Bu baxımdan iki konsert (12 noyabr və 17 noyabr, M.Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyası) simfonik musiqiyə həsr olunmuşdur. Proqramdakı əsərlər bu janrın geniş imkanlarını, növ müxtəlifliyini və çoxçalarlığını canlandırır. Bəstəkarlarımızın geniş təxəyyülünün məhsulu olan əsərlər sırasında həm orijinal bəstələr, həm də klassik əsərlərin müxtəlif tərkibdə işlənilməsi yer almışdır. Bu baxımdan Üzeyir Hacıbəylinin «Arşın mal alan», «Aşıqsayağı»  kimi əsərlərinin yeni təfsiri diqqəti cəlb edir.

Konsert proqramlarında simfonik əsərlərlə (Aqşin Əlizadə, Rüfət Ramazanov, Kamal Əhmədov və b.) yanaşı, xor və orkestr (Oqtay Rəcəbov), orkestr və muğam üçlüyü üçün (İsmayıl Hacıyev) yazılmış əsərlər, instrumental konsertlər (Sevda İbrahimova, Dadaş Dadaşov və b.) mühüm yer tutur. Əlamətdar haldır ki, simfonik konsertlərdə dəvət olunan xarici qonaqlarımızın də yer verilmişdir.

Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında həmçinin, Azərbaycan xalq çalğı alətləri orkestrinin konsert (15 noyabr) proqramı da  rəngarəng tərtibatı ilə diqqəti cəlb edir. Burada Nəriman Məmmədovun, Ramiz Zöhrabovun, Oqtay Kazıminin, Ədviyyə Rəhmətovanın, Nazim Quliyevin, Yaşar Xəlilovun, Ceyhun Allahverdiyevin müxtəlif janrlı əsərləri ifa olunacaq.

Festivalın proqramı çərçivəsində yer almış digər konsertlər də əhatə dəirəsinə, mövzu və məzmun tutumuna görə fərqlənir.

Bu baxımdan musiqi bayramını rövnəqləndirən konsertlərdən biri Firəngiz Əlizadənin «İntizar» operasının konsert ifasıdır (14 noyabr, Heydər Əliyev Sarayı). Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri, xalq artisti Firəngiz Əlizadənin filologiya elmləri doktoru Nərgiz Paşayevanın librettosu əsasında 2007-ci ildə yazdığı və Azərbaycan Opera və Balet Teatrında tamaşaya qoyulmuş «Qarabağnamə» operasının yığsam ifasılıq versiyasının «İntizar» adlandırılması təsadüfi deyil. Bu ad əsərin əsas ideyasının — Vətən uğrunda mübarizənin və əbədi məhəbbətə inamın təcəssümüdür. Əsərin bu şəkildə təqdimi də həmin ideyanın tamaşaçıya daha qabarıq çatdırmağa yönəlmişdir.  Əsər əməkdar incəsənət xadimi, dirijor Fəxrəddin Kərimovun idarəsilə simfonik orkestr, xor kapellası və solistlərin (Əkrəm Poladov, Qərinə Kərimova, Gülnaz İsmayılova, Həsən Enami və b.) ifasında səsləndiriləcək.

Azərbaycan bəstəkarlarının yaradıcılığının daha bir sahəsi kamera vokal və instrumental əsərlərlə bağlıdır. Bu janrlar bir neçə konsertdə təmsil olunmuşdur.

Kamera musiqisi konsertində (13 noyabr, Bəstəkarlar İttifaqının Ü.Hacıbəyli adına konsert zalı) bəstəkarlarımız kiçik tərkibli ansambllar və ya solo alətlər üçün yazılmış əsərlərini nümayiş etdirəcəklər. Adətən kamera musiqisi  bəstəkarın qəlbinin ən dərin hisslərini ifadə edən səslər məkanıdır. Təsadüfi deyil ki, kiçik həcmli əsərdə çox söz demək bacarığı bəstəkar üçün vasibdir. Eyni zamanda, bəstəkarların yaradıcılıq təxəyyülünün genişliyi, dəst-xəttinin yetkinliyi bu əsərlərin timsalında özünü büruzə verir.

Estrada konsertində (16 noyabr, R.Bahbudov adına Mahnı teatrı) Azərbaycan bəstəkarlarının mahnı yaradıcılığına həsr olunmuşdur. Burada da nəsillərin varisliyi, klassika və çağdaş dövrün musiqi təmayüllərinin yanaşı qoyulması musiqimizin inkişaf yollarının mənzərəsini yaradır.

Afişalarda belə bir konsert başlıqları ilə də qarşılaşacaqsınız: «Azərbaycan bəstəkarları — uşaqlara» (15 noyabr), «Gənclər avanqardda: səslər və rənglər aləmində» (16 noyabr). Artıq bu adlar konsertin proqramı haqqında müəyyən təsəvvür yaratsa da, məlumat üçün deyim ki, burada musiqi və təsviri sənətin uğurlu bir vəhdətinin üzə çıxarılması göz qabağındadır. Hər iki konsertin keçiriləcəyi məkanda (Bəstəkarlar İttifaqının Ü.Hacıbəyli ad. Konsert zalı) təsviri sənət nümunələri nümayiş etdiriləcək ki, bu da gənc rəssamların yaradıcılığı ilə tanışlıq imkanı yaradır.

Əlbəttə ki, bütün bu konsertlərdə əsərləri səslənəcək bəstəkarların hamısının adlarını qeyd etmək imkanımız olmasa da, bu əsərlərin ilk ifadan dinləyici qəlbini fəth edəcəyinə ümidvarıq.

Festival çərçivəsində «Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbi: axtarışlar və perspektivlər» beynəlxalq elmi konfransın (13 noyabr) keçirilməsi də önəmlidir. Bu konfrans musiqi yaradıcılığının və musiqi elminin aktual problemlərinin işıqlandırılmasına həsr olunur. Keçirilən tədbirlər sırasında həmçinin, «Musiqi Dünyası» jurnalının 10 illik yubileyinə həsr olunmuş konfrans (14 noyabr) diqqət mərkəzindədir. Jurnalın təsisçilərindən biri olan Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının yubileyi çərçivəsində «Musiqi Dünyası» jurnalının fəaliyyətinin işıqlandırılması əlamətdardır. Belə ki, 1999-cu ildən fəaliyyətə başlayan «Musiqi Dünyası» həqiqətən də musiqişünas və bəstəkarların beynəlxalq tribunasına, yaratdığı veb-saytlarla dünya virtual məkanında Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin ən fəal təbliğatçısına çevrilmişdir.

Festivalın ən maraqlı məqamlarından biri Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının 75 illiyinə həsr olunmuş «Ən yaxşı konsert pyesi» müsabiqəsinin yekun nəticəsinin elan edilməsi və qalib əsərin ifası (17 noyabr, festivalın bağlanışı konsertində) ilə bağlıdır. Bu, yəqin ki, çox həyəcanlandırıcı və festivalın yaddaqalan anlarından biri olacaq.

Festivalda bəstəkar əsərlərini səsləndirəcək musiqi kollektivləri və ifaçılar haqqında da bir neçə söz söyləmək istərdim. Bunlar Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestri — dirijorlar əməkdar incəsənət xadimi Fəxrəddin Kərimov, beynəlxalq müsabiqələr laureatı Əyyub Quliyev, Dövlət Xor Kapellası — bədii rəhbər və baş dirijor, xalq artisti Gülbacı İmanova, Azərbaycan Xalq Çalğı Alətləri Orkestri — bədii rəhbər və baş dirijor, xalq artisti Ağaverdi Paşayevin idarəsilə çıxış edən respublikanın əsas musiqi kollektivləridir. Həmçinin, müxtəlif tərkibli ansambllar sırasında avanqard musiqi ifaçılığı sahəsində artıq tanınmış «Con temro» — solistlər ansamblını (Nizami Zeynalov) qeyd edə bilərik. Respublikanın tanınmış musiqi ifaçıları — opera və estrada müğənniləri, simli və nəfəsli alətlərin ifaçıları, xalq çalğı alətləri ifaçıları, hətta musiqi məktəbi şagirdləri də konsertlərdə əsərlərin səsləndirilməsinə böyük həvəslə yanaşaraq, bütün bəstəkarların əsərlərini böyük ilhamla təfsir edirlər, bəstəkar — ifaçı — dinləyici ünsiyyəti belə yaranır.

Azərbaycan musiqisinin inkişafında müstəsna xidmətləri olan Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqını, onun bütün üzvlərini, bütün bəstəkarları, musiqişünasları, musiqi ifaçılarını, musiqisevərləri, musiqi ictimaiyyətini əlamətdar yubiley münasibətilə ürəkdən təbrik edirəm. Azərbaycan bəstəkarlarına və musiqişünaslarına tükənməz ilham və yaradıcılıq sevincləri, Azərbaycan mədəniyyətinin tərəqqisi naminə yeni uğurlar arzulayıram.

Bütün musiqisevərləri Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının yaranmasının 75 illiyi münasibətilə keçirilən Beynəlxalq Musiqi Festivalının konsertlərini dinləməyə dəvət edirəm. Əminəm ki, bu musiqi bayramından böyük zövq alacaqsınız.

Cəmilə Həsənova
sənətşünaslıq namizədi,
Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı
Musiqi Akademiyasının
professoru

(Şərq-Qərb kontekstində)

Ey Nəsimi, çünki iş təqdir əlindən işlənir
Fariqəm dünyadəvü üqbadə qəmdən, biqəməm

Əsrlər boyu hamını düşünməyə vadar edən «Qərb-Şərq» tandemi XX əsrdə özünü qabarıq şəkildə göstərməyə başlamışdır. Belə ki, bu qarşılıqlı əlaqələr çoxəsrlik tarixinə rağmən ayrı-ayrı çeşmədən damcı-damcı yığılan və cəmləşən dünya sivilizasiyasının iki müxtəlif axınıdır. Qərb öz rasional təfəkkürü, praktiki nəzəriyyəsi ilə fərqlənirsə, Şərq duyma və sezmə yolu ilə dərk etməyə daha çox önəm verir, Qərb təşəkkül və modernizasiya rəmzidirsə Şərq daha çox qəbul olunmuş təcrübə, ənənədir. Lakin bu o demək deyil ki, Şərq inkişafa meylli deyildir, sadəcə  əsrlər boyu əldə etdiyi ənənələri böyük qayğı ilə qoruyub saxlamağa qadirdir. Demək buna görə də müasir Qərb bəstəkarlıq yaradıcılığının inkişafındakı təzadlığın əksinə olaraq, Şərqin bəstəkarlıq məktəbi inkişaf və tərəqqi ilə yanaşı öz milliliyini saxlamış və elə bu əsrarəngiz özünəməxsusluğu ilə daima Qərbin diqqətini cəlb etmişdir. Belə ki «Qərb-Şərq» tendensiyasını öz əsərlərində əks etdirməklə dünya şöhrəti qazanmış violonçel ifaçısı Yo-Yo Ma həyata keçirdiyi “İpək yolu» beynəlxalq layihəsinə görkəmli Azərbaycan bəstəkarı F.Əlizadəni cəlb etməsi  bəstəkarın yaradıcılığındakı bu kimi istiqamətlərin qarşıdurmasının  bariz nümunəsidir.   Belə ki Yo-Yo Manın bu transkontinental  layihəyə daxil olan hər bir sənətkarın milli özünəməxsusluğunu qoruyub saxlayaraq və  klassik ənənələrlə bir araya gətirərək onun vəhdətindən yaranan əsər təqdim etməsi prinsipi bəstəkarın bir növ Şərq fəlsəfəsinin Qərbə     təbliği kimi də anlaşılır.

Təsadüfi deyil ki, Firəngiz Əlizadənin yaradıcılığında məhz bu tendensiya öz qabarıq əksini tapmışdır. F.Əlizadə həm Qərb, həm də Şərq musiqisinin incəliklərini böyük peşəkarlıqla duyan, sezən və bunu öz əsərlərində ixtiraçı duyumu ilə əks etdirən bir bəstəkardır. Ümumiyyətlə, F.Əlizadə 1994-cü ildən Almaniyada öz bəstəkarlıq fəaliyyətinin yeni mərhələsinə başlayır, müasirləşir, inkişaf edir, lakin eyni zamanda bəstəkar bu illər ərzində yaradıcılığındakı milliliyi ən əsas bir xüsusiyyət olaraq qoruyub saxlayır. Elə bu baxımdan bəstəkarın bir sıra əsərləri dünya ölkələrinin tanınmış konsert salonlarında böyük rəğbətlə qəbul  olunur. Məhz belə bir yanaşma  tərzi layihə təşkilatçılarının diqqətini cəlb etmişdir.

Bütün bu deyilənlərin təsdiqi kimi bəstəkarın «Dərviş» əsərini nümunə gətirmək olar. Niyə məhz «Dərviş»?… F.Əlizadənin bu suala cavabı belə idi ki, «onu bu mövzuya cəlb edən Nəsiminin Yaxın Şərq ədəbiyyatına gətirdiyi  mütərəqqi ideyalar və fəlsəfi düşüncə tərzi olmuşdur». Sufilərin rəmzinə çevrilmiş bu sözlər: «Mən ki, dərvişəm, fəqirəm, padişahi — aləməm. Ruhi-birənqəm, əqərçi rənqə  girdim, adəməm» kəlamları bəstəkarın əsərində yeni bir ideya ilə zənginləşərək, müasir təfsirdə səslənir. Nəsiminin bu qəzəli  müəllifdən həm məna etibarilə, həm də vəzn baxımından böyük bir məsuliyyət tələb edirdi. Burada tamam başqa aləmi — yəni sufi  fəlsəfəsinin təcəssümü olan bir əhval-ruhiyyəni əks etdirmək lazım idi. Əsərdə ümumi bir kontekstdə həm müasirlik, həm də Şərqin fərqli bir təfəkkür tərzi olan  orta əsr  sufi fəlsəfəsi yanaşı işlənmişdir. Bu seçilmiş mövzu ilə F.Əlizadə həm layihənin tələblərinə cavab verir, həm də Qərbin illər boyu maraqlandığı, lakin açarını tapa bilmədiyi bir məsələyə toxunmuş olur.

Bəstəkarın qarşısına qoyduğu məqsəd onun proqramlı bir əsər olaraq adından bəllidir. Burada peşəkarcasına Şərq təfəkkürünün və onun fəlsəfi ideyalarının özəyini təşkil edən tendensiyalar müasir üsullarla təkmilləşdirilərək  bərqərar olur.

«Dərviş» əsəri qeyri-ənənəvi tərkibə malik ansambl üçün nəzərdə tutulmuşdur. Qeyd edildiyi kimi layihənin əsas prinsipi hər ölkəyə xas tembr səslənməsinin saxlanılmasıdır. Bir tərəfdən ney, tütək, kanon, qoşanağara və milli «səs», digər tərəfdən isə violonçel, skripka və alt kimi klassik alətlər öz tembr rəngarəngliyi ilə dinləyicini valeh edir. Ney, tütək və Qoşa-nağara — İlk baxışdan adı çəkilən bu alətlər iki sivilizasiyanın qarşıdurması təəssüratını yaratsa belə, sonradan bu qarşıdurma  tam şəkidə öz həllini tapır,  bu təzaddan gözəl bir harmoniya yaranır və bir daha bu iki bəşəri  mədəniyyətin Şərq və Qərbin bir-birindən fərqləndiyi kimi bir-birinə yaxın olduğu təcəssüm etdirilir.

Ümumilikdə belə bir tərkibin seçimi də təsadüfi deyildir. Tarixə nəzər salsaq görərik ki, sufi məclislərində əsas istifadə olunan alətlər ney və  dəfdir. Kanonun istifadə olunması isə keçən əsr mənbələrində qeyd olunan və sufi məclislərində ara-sıra istifadə olunan tambur ilə assosiasiya oluna bilər. Məhz burada da bəstəkarın seçimi sətiraltı bir məna daşıyır.

Belə bir qeyri-ənənəvi  musiqi alətlərini  böyük bir məharətlə  vəhdət şəklində birləşdirərək  bəstəkar bir daha daxilən iki mədəniyyətin musiqi təfəkkürünün peşəkarlıqla duymasını sübut edir. Bu qeyri-ənənəvi tərkib müdrik bir insanın daxili və xarici aləminin bir-biri ilə mübarizəsini əks etdirən rənglərdir. Bəstəkarın dramaturji fikrini əsərdə ifaçılar ilə müğənni arasında olan orijinal sintez təcəssüm etdirir. Belə bir alətlərin qarşıdurması, Avropa dinləyicisini əsərin əvvəlindən axırına qədər Şərqin özünəxaslığını dinləyib dərk edilməsi üçün cəsarətli bir addım idi.

F.Əlizadə «Dərviş» əsərində Şərq fəlsəfəsini müasir bəstəkarlıq formasında novatorcasına əks etdirərək, şərq musiqi elementlərini müasirliklə eyni bir təbəqədə uzlaşdırmışdır. Belə bir düşüncə tərzi  bəstəkarın zəngin daxili aləmə  malik intellekti və özünə məxsus dəsti — xətti əsasında ərsəyə gəlir.

Əsərin adından bəlli olduğu kimi «Dərviş» — daxilən zəngin bir dünyası olan, yüksək ideyalara malik, lakin zahirən kasıb bir həyat sürən  insandır. Əsərdə müəllif  bu problemə qlobal şəkildə yanaşaraq tək bir dərvişin fəlsəfəsini deyil, bütövlükdə təriqətin fəlsəfəsinin ən xırda zərrəciklərinə belə toxunmaq  və müəyyən vaxt ərzində dinləyicini müəyyən  ekstatik bir halda saxlamağa cəhd göstərir. Əsərin dramaturji xətti bütünlüklə Səma məclisinin struktur elementlərini özündə ehtiva edir. Əsərin başlanğıcında çox dalğın ahənglə və ləng bir surətdə musiqi səslənir, bu da müəyyən bir hal-əhval yaradaraq dinləyicini məkan, zaman, ixvan prinsipinə əsasən ekstatik bir əhval-ruhiyyəyə nizamlayır.  Burada musiqinin əsas məqsədi dinləyiciyə təsir etmək deyil, onu müəyyən bir atmosferə salaraq dərvişin, yəni kamillik yoluna qədəm qoymuş bir insanın  «Absolyut» bir aləmlə görüşünün təəssuratını yaratmaqdır. Belə ki, əsərin neyin səslənməsi ilə başlanması ilk xanədən belə onun qarşısında qoyduğu əsas məqsədi olan sevgi axtarışını vurğulayır. Belə bir xəyalət  obrazı bizi yeni bir sirrli aləmə aparır. Məhz neyin dolğun səslənmə tembri  gizli olanı hiss etdirməkdə  bir vasitəçi olur. Şərti olaraq əsərin  dramaturjı xətti ilə dərvişin Həqiqət yolunda keçdiyi mərhələlər arasında paralel aparmaq zərurəti yaranır.

Əsərdə vokal partiyanın dramaturji xətti  özünü bariz şəkildə göstərir. Məhz  vokal xətt əsərin əsas başlanğıcını və ilk pilləsini təşkil edir.  O pillə ki, burada dərviş öz «Mən»indən aralanmamış, lakin buna cəht göstərərək öz arzuladığı yola başlayır. Əsərin bütün ideya-məqsədi  dərviş təkyələrində müridlərə tabe olduğu kimi vokala tabedir. Yəni aparıcı rolu Nəsiminin sözlərinə yazılmış vokal partiya oynayır. Bəstəkar  əsərin ilk ifasında bu qəzəli özü reçetasiya edib və  həmən variant qəbul olunub. Lakin sonradan premyeraya A.Qasımov dəvət almış və məhz onun özünəxas fərqli ifası qəbul olunmuşdur. Çünki     A.Qasımovun ifası çox vaxt dinləyici tərəfindən sufi fəlsəfəsi, xüsusən dərvişsayağı üslubu ilə müqayisə etdirilir.  Onun müsahibələrindən birində ozünün dərvişsayağı ifa tərzi olduğunu etiraz etməsinə baxmayaraq, A.Qasımovun ifasında biz klassik muğam qanunlarının sərbəst yozulması ilə rastlaşırıq. Hətta A.Qasımovun ifa zamanı bəzi hərəkətləri  bizi düşünməyə vadar  edir. Bu jestikulyasiyalar A.Qasımov  qəlbinin hərəkətini, mücərrəd mənada sufilərin kamil həqiqət yolunda keçirdiyi halların təcəssümü kimi qavranıla bilər. Beləki  F.Əlizadənin əsərdə qoyduğu əsas ideya ilə A.Qasımovun ifası vəhdət təşkil edir və bir-birini tamamlayır.

Bəstəkar vokal partiyanın musiqi xəttini elə qurmuşdur ki,  burada A.Şönberqin «Pierro Lunare» (1913) əsərində ilk dəfə olaraq istifadə etdiyi «Sprechstimme» adlanan vokal üsluba müraciət edir. Bu üslub əsasən danışıq səslə deklamasiyaya, musiqili (melodik) qiraətə əsaslanır. Yəni vokal partiyada not yüksəkliyi qeyd edilərək danışıq tərzi ilə melodik oxuma arasında olan ifa tərzidir. Sözün belə bir tərzdə ifası və yeni bir üslubda uzlaşması A. Şönberq üçün müasir musiqinin yeni bir üslubuna çevrilmişdirsə, F.Əlizadə üçün isə qəzəldə əsas mahiyyətini açmaq və ifası ilə dinləyici arasında bir körpü salmaq üçün bir açardır.

Demək qeyd olunan üslub və A.Qasımovun ifası məhz bu iki amil dərvişlərin zikrlərindəki əsas abı-havanı yaratmağa və vizual olaraq dinləyicidə təəssurat yaratmağa  imkan verir.

Əsas etibarilə qəzəlin sözlərinə diqqət yetirsək görərik ki, burada insanın bir varlıq kimi mövcudluğu ilə tanışlıq baş verir. Nəsimi bütün insanlara həyat və kainatın sirrlərini öyrənməyə, biliyə, mövcud qanun-qaydalara açıq gözlə baxmağa çağırır, onları qəflət yuxusundan ayıltmaq istəyirdi.

Qeyd olunan vokal melodiyanın ifa tərzi ilə yanaşı onun melodik quruluşu da maraqlıdır. Beləki, «lya» notundan başlayaraq və bu nota istinad ebərək melodik xətt addımba-addım yüksəkliyə doğru irəliləyir. Bu da təsadüfi deyildir. Bəstəkar sufinin səma zamanı həqiqətə doğru irəliləməsini, zirvəyə aparan keçid hallarını, vəcdə gəlmələrini və ruhlarını idarə etməyi bacarmalarını musiqinin dramaturgiyasında əks etdirir.

Beləki 5-ci rəqəmdə ikinci pilləyə qədəm qoyulur. «Vəcd» adlanan bu pillə o kəslər üçündür ki,  onlar  öz «Mən»indən uzaqlaşır və bunu bütün varlığı ilə  dərk edirlər. 6-cı rəqəmin 9-cu xanəsində başlanan 3-cü pillə  səma məclislərində rəqslə tamamlanan və  «Vücud» adlanan 3-cü mərhələni  təcəssüm edir. Fəna ilə nəticələnən bu mərhələ özü bir neçə mərhələlərdən ibarət olaraq insanın öz «Mən»indən uzaqlaşmasına baxmayaraq, bunu dərk etməkdən də uzaqlaşmasıdır.

Bunun ardınca əsərin əvvəlində səslənən neyin kiçik epizodunun təkrarən səslənməsi sevgi axtarışında olması inadını bir daha vurğulayır. Bu hissədə vokal partiya öz yerini violonçelə verir. Məhz violonçel onun ruhunu təmsil edir. Dərvişin qəlbi coşur, qəlbin səsi sözləri qabaqlayır və burada danışan onun ruhudur. Bu hissə onun ardınca gələn səmanın əsas hissəsini təşkil edən rəqsi hazırlayır.

7-ci rəqəmdən başlayaraq bütün alətlərdə qlissando üstünlük təşkil edir və xırda-xırda yırğalanmaq təəssuratını yaradır. Beləki  bu hissədə  əsas rəqsə hazırlıq gedir. «Aləmul qeybin süfatı məndən oldu aşikar» sözləri ilə dərvişin qovuşmağa can atması arzusu ilə  həyata keçirdiyi səma rəqsi başlanır.  Beləliklə bəstəkar bu ideyanı A.Qasımovun ifa üslubu ilə tamamlamayaraq buna Qoşa-nağaranın solo səslənməsini  əlavə edir. Solo partiyası qısa ritmik elementlərlə başlayaraq sonradan iki «not sətri»ndə bərqərar olan 6/8 ritmini saxlayır. Belə bir şəkildə noşa-nağaranın partiyasının verilməsi əsərin emosional bir nöqtəsini bariz şəkildə göstərir. Ritmin 6/8 olması özü də dairəvi hərəkətin özülü kimi qavranılır və   müəyyən mənada sufilərin rəqsini təcəssüm etdirir.  Bu da  Avropa dinləyicisini tanış olmayan və hər zaman maraq mərkəzində olan sirli  bir mühitə qərq edir.

Beləliklə dinləyicinin gözü qarşısında bir rəsm əsəri canlanır.

Violanın partiyasında bunun ardınca səslənən ostinato rəqsi daha da gərginləşdirir və musiqidə səslənən cəfa, həyəcən, ehtiras /şövq/ dərvişin vəcdə gəlməsi anını daha da yaxınlaşdırır və onun təzadlı daxili aləmini təcəssüm edir.     «Nə zati əzəməm»  sözlərindən başlayaraq instrumental  xətt  bu tərəddüdü daha da gərginləşdirərək ən yüksək nöqtəsinə çatır və  dərvişin istəyi sözlə deyil daxili hissiyatla sezilir. Beləki burada «Səma»nın musiqini ürəklə dinləmək və qavramaq kimi əsas prinsipi  özünü qabarıq şəkildə göstərir.  «Söyləyən həqdir mənim dilimdə həqdəm yoxsa mən» sözləri ilə vokal partiya sərt şəkildə daxil olur və öz növbəsində bir daha təsdiqini taparaq kulminasiyaya yönəlir. Bunun ardınca İnstrumental xəttin yeni zirvəyə yüksəlməsi onun özü ilə mübarizəsini təcəssüm etdirir.

Bəstəkar əsərdə instrumental və vokal xəttin  ayrı-ayrılıqda kulminasiya nöqtəsinə qədər olan inkişafını verməklə iki aləmi bariz şəkildə bir-birindən ayırır.    Lakin bu iki dramaturji xətt inkişaf edərək ümumi bir kulminasiyada birləşir və  dərvişin qəlb coşqusunun artması ilə iki dünyanın daxili və xarici aləmin birləşməsini təcəssüm edir. Bu kulminasiya nöqtəsində bəstəkar hər bir alətin ifadə imkanlarından dolğun şəkildə istifadə etməsinə baxmayaraq musiqi fakturasına daha çox müəmmalıq rəngləri qatır çünki, dərviş «İlahi məhəbbəti» açıq aşkar ifadə edə və üstündən örtüyü götürə bilməz. O ancaq üstüörtülü onu qeyd edə bilər çünki bu onun üçün daha çox şəxsi  bir məna daşıyır. Buna görə də bu hissədə bəstəkar musiqi fakturasında improvizasiyalılığı son həddinə çatdırır və ifaçılara musiqinin təəssuratını ifadə etmək imkanını verir.

Bu gərginlikdən sonra birdən-birə  violonçelin solosunun səslənməsi dərvişin tək ruhunun qalması və xarici aləmdən təcrid olunaraq  keçdiyi yolun                        sonunda ərşə qovuşaraq yox olmasıdır. Allahla görüşməyə və qovuşmağa tələsən dərvişin xoşbəxt bir anında «xürrəməm, şadimanəm» sözlərinin təsdiqi kimi  yenədə Neyin əks-sədası gəlir. Bu dəfə Neyin səslənməsi ilə dərvişin gözü önündə ucsuz-bucaqsız bir  aləm açılır və həyatı boyu bu eşq ilə yaşayan dərvişin xoşbəxtliyinin ucu-bucağı yoxdur. Məhz burada əsərin əvvəlindən fərqli olaraq «Bayatı-Qacar» deyil «Fa» mayeli «Şüştər» səslənir və bir anlıq cənnət qapıları qarşısında dərvişin bu təriqət yolunda keçirdiyi ağır, əzablı günləri gözü önündən bir daha gəlib keçir. Bəstəkar əsərdə musiqinin bütün ifadə vasitələrindən ehtiva şəklində istifadə edərək səma məclisinin ümumi atmosferini yaradır.

Vokal partiyanın violonçelin solo səslənməsinə çevrilməsi,   sonda təkcə ruhun qalacağını və əbədi yaşayacağını bir daha vurğulayır.

Əsərin tamamlanması  maraqlı bir prinsipə əsaslanır. Yəni əsərin səslənmə fəzası tamamlanmır, o tədricən sönür və Qeybə çəkilir. Beləliklə bütün ideya mənəvi bir hal olan «fəna»ya qərq olur.

Səma məclisi və tənha bir dərvişin keçirdiyi hallar…

Əsərin quruluşu da çox maraqlıdır. Əsərdə aleotorik elementlər olduqca vacib əhəmiyyət kəsb edir. Əsər belə bir formada yazılmışdır ki, burada ifaçılar bəstəkarla həmmüəllif olaraq əsərin dramaturji  inkişafında iştirak edirlər.

Aleotorika bir tərəfdən müasir bir musiqi üslubu olması ilə bərabər Qədim Çin, Afrika, Hindistan xalqlarının ənənəvi musiqisində də rast gəlirik. Ümumiyyətlə belə bir formanın seçilməsi müəyyən dərəcədə əsərin dramaturgiyasının inkişafına,  açılmasına və təsdiqinə kömək edir. Bir tərəfdən bəstəkarın qoyduğu fəlsəfi ideya və onun həlli yolları, digər tərəfdən isə ifaçıların bu ideyanı inkişaf etdirməsi və daxili prizmasından keçirərək həllinin qarşıdurması yaranır. Bu özü də fəlsəfi ideya baxımından Sufilikdə müridlərin öz rəhbərlik etdikləri məclislərin ideya təfəkkürünün təzahürüdür. Yəni bəstəkar, yaradıcı insan əsərin dramaturji bütövlüyünü kontrol edir lakin, həllinə varmır. Son nöqtəyə çatmağın yollarını göstərir və buna rəhbərlik edir. F.Əlizadənin istedadı, fəlsəfi təxəyyülü, şəxsiyyəti burada birləşir və son nəticədə Avropa dinləyicisini riqqətə gətirən bir incəsənət əsəri ərsəyə gəlir.

Bu bir növ bəstəkarın musiqinin səslənmə sahəsində olan oricinallıq və eyni-zamanda Şərq və Qərbin konsepsiya əsasında sintezi maraq doğurur. Milli xalq musiqi alətləri ilə yanaşı violonçel və viola və eyni zamanda səsin (tenor) qarşılıqlı müştərək istifadəsi bilavasitə bəstəkarın  aparıcı ideya kimi götürdüyü «dərviş» obrazına xidmət edir. Bəstəkarın təxəyyülündə hər bir alətin tembral quruluşu onun daxili təbiətindən xəbər verir. Bu baxımdan müəllifin səs palitrasında orijinal sintezə malik olması böyük nailiyyətlərdən biridir.

Musiqinin ideya əsası müəyyən bir struktur üzərində improvizə yolu ilə formalaşır. Burada milli musiqimizin çox inkişaf etdiyi sahəsi olan şifahi ənənəvi musiqiyə xas olan azad hərəkətli gəzişmə pinsipi qırmızı xətt kimi keçir. Əsərin ilk xanəsində neyin ifasında olan passaj obrazın ilkin məqamını göstərir. Bu kiçik bir melodlik quruluşun «Bayatı — Qacar» dəstgahının zəmin-xara şöbəsində səslənərək həm dərvişin öz əbədi eşqindən ayrı düşərək qəm-qüssə, kədər hissini həm də  rəmzi olaraq azan təəssuratını yaradır və bir daha sufi təriqətinin İslam dinindən törəməsinin və sonradan ondan uzaqlaşmasının bir nümunəsidir.

Bu 2 xanədən ibarət musiqi quruluşu  mikrointonasiya rolunu oynayır və   əsərin bütün ideya konsepsiyasını özündə ehtiva edir. Onun əsər boyu bir daha təkrar olunması bəşəri ideyanın İslam dininin təsdiqidir.  Digər tərəfdən isə bəstəkar neyin ifasında simfonik orkestr alətlərində istifadə edilən «frullato» texnikasından istifadə edir.

Bu isə öz növbəsində neyin texniki imkanlarını artırır və onun ifasında obrazın açılmasında bir instrumental-tembr effektini yaradır.

Qoşa nağaranın qeyri standart ritmik nümunəsi neyin intonasiya xəttini davam edir. Məhz neyin ilk solo xətti dinləyici təfəkküründə alətin səslənmə xüsusiyyətinin tarixi qədimilik prizması əsas kateqoriya kimi istifadə olunur. Bəlli olduğu kimi milli musiqi alətlərinin səs tembri xalqın folklor yaddaşındadır. Beləki neyin səslənməsi dinləyicidə müasirliklə qədim dövr arasında körpü yaradır və  təxəyyülümüzdə əsasən dərviş obrazının cizgiləri canlanır.

Violonçelin əsərdəki rolunu xüsusən qeyd etmək lazımdır. Beləki F.Əlizadənin yaradıcılığında bu alətə özünəxas yanaşması və xüsusi yeri bariz şəkildə özünü göstərir. Bu da alətin geniş ifadəlilik imkanları və mükəmməl işlənmiş ifa texnikası ilə əlaqədardır. Cəsarətlə  demək olar ki, məhz bu dəsti-xətt bəstəkarın «Habilsayağı» əsərindən başlayaraq böyük bir yol keçmiş və «Dərviş»də öz təsdiqini tapmışdır. F.Əlizadə öz müsahibəsində qeyd etmişdir ki, onun ən böyük yaradıcılıq uğuru tanınmış ifaçıların onun yaradıcılığına maraq göstərməklərindədir. «Məhz onların böyük istedadlarına, virtuozluğuna və yüksək peşəkarlığına əsasən mən öz ideyalarımın adekvat təzahürünü eşidə bilərəm». Buna görə də bu əsərdə Yo-yo Manın ifasını  xüsusən qeyd etmək məqsədəuyğundur.

Əsərdə violonçelin partiyası çox rəngarəng verilmiş və geniş diapozona malik bu alətin yeni xüsusiyyətləri qabarıq şəkildə göstərilmişdir. Partituraya nəzər salsaq görərik ki, violonçelin partiyasında sıçrayışlar geniş yer tutur. Bu da bir tərəfdən ifaçının professionallığından gəlmiş, digər tərəfdən isə bəstəkarın qarşısına qoyduğu əsas ideya ilə bağlıdır. Bildiyimiz kimi dönən dərvişlərin məclislərində fırlanan səma məclislərində olan rəqslərdə dərvişlər sağ əlini yuxarı sol əlini isə aşığı tuturlar.  Bu da belə bir məna daşıyır ki, sağ əli ilə dərviş göylərin xeyir — duasını alır sol əli ilə isə onu torpağa ötürür. Məhz bu sıçrayışların violonçel partiyasında səslənməsi dinləyicidə yerlə göy arasında olan əlaqənin  bir virtual vasitəçisinə çevrilir. Hətta maraqlıdır ki, bəstəkar yüksək notların götürülməsində flajoletlərin istifadə olunması ilə müəyyən dərəcədə alətin səslənməsini müəmmalıq dərəcəsinə qaldırmış və rəng çalarlarını zənginləşdirmişdir.

Beləliklə  violonçelin səs diapozonu genişlənir və sanki A.Qasımovun səs diapozonunun məhdudiyyətinin olmadığı kimi violonçelin də səs məhdudiyyətinin olmadığı  nəzərə çarpır. Beləliklə bəstəkar məharətcəsinə vokal partiya ilə violonçelin səs diapozonunu bərabərləşdirir. Beləki A.Qasımov dərvişin səsidirsə, Yo-Yo Manın ifası onun ruhudur və məhz bunların birləşməsi dərvişin ruhunun həqiqətə qovuşmasıdır.

Violonçelin əsərdəki    digər funksiyasını da qeyd etmək zəruridir. Bəstəkar bu alətə məxsus «sulpontiçello» texnikasından istifadə edərək müəyyən dərəcədə kamançanın ifa üslubunu təqlid edir. Violonçelin partiyasında biz belə bir priyoma rast  gəlirik. Pizzikatodan sonra dərhal qlissandonun səslənməsi bizdə ud alətində mizrabla səsin vibrasiyası efektini  yaradır. Bu da F.Əlizadənin tapıntısı olaraq violonçel alətinə verdiyi yeni bir rəngdir.

Violonçeldə olduğu kimi Violanın da partiyasında  keçən orqan punktu ilə şərti olaraq milli musiqimizdə geniş istifadə olunan kamançanın ifa manerası təqlid olunur.

Bu orqan punktu səslənmə baxımından partituranın əsas dayaq xəttini (harmonik nöqteyi-nəzərdən) təşkil edir. Ümumiyyətlə, simli alətlərin qlissando ifadə xətti və ya ləngərli vibrasiya yolu ilə meydana gələn faktura orijinal fon yaradır. Bəzi alətlərin ifa xüsusiyyətində improvizasiya müəllif tərəfindən düşünülmüş halda ifadə olunur.

Tədricən vokal partiyanın ifası sanki bir alət kimi ansambl fəzasına daxil olur və əsərin aparıcı obrazını özünə tabe edir. Müəllif səsin  imkanlarının olduqca geniş həddindən istifadə edir. Bu da müəyyən mənada  aleotorik xarakter daşıyır. Belə ki, ifaçı partitura yazısına riayət etməklə yanaşı eyni zamanda düşünərək individual təfsir yaradır. Vokal partiya başlanandan sonra ansamblın alətləri onun ətrafında müşayiətə çevrilir və ona tabe olurlar. Bu prinsip ənənəvilikdən kənar olaraq orijinal səs tematikası əsasında həll edilmişdir. Qəzəlin birinci misrası deklamasiya ifa üslubuna tabe olub və bu eyni zamanda qəzəlin ritmik quruluşunda cəmləşir. Həmin ritmik nümunə (qəzəllə birlikdə) partituranın növbəti inkişafı üçün bir növ yeni intonasiya yaradır.

Qəzəlin başlanması ilə əsərdə iki aləmin toqquşması baş verir. Dinləyici təxəyyülündə qavramanın ikiləşməsi baş verir; yəni, musiqinin tembr-ahəng kateqoriyası və sözün məna hikmət dəyəri. Bu məqamdan çıxış edərək partituranın əsas kompozisiya strukturu öz həllini tapır. Ansamblın alətləri arasında faktura prinsipi polifoniyanın klassik və müasir yazı üslubunun qarşılıqlı əlaqəsi milli düşüncə tərzinin elementlərində birləşir. Əsərin inkişafı boyu faktura quruluşu mürəkkəb xarakter alır. Burada alətlərlə səsin arasında vəhdətin olması ilə yanaşı təzadlılıq elementləri də özünü büruzə verir. Bu özünü intonasiya quruluşunda aydın göstərir.

Əsərdə olan dramaturji xətt bizə Şərq teatrı kontekstində səma məclislərini əyani şəkildə seyr etməyə imkan verir. Maraqlı bir cəhəti də qeyd etmək istərdim ki, bəstəkar bu 3 hissəli klassik forma müstəvisində Şərqə məxsus bir təfəkkür formasının sintezi və kompozisiya çərçivəsində  qəzəllə musiqinin vəhdəti mistik bir cərəyanın əsaslandığı Şərq mədəniyyətinin dünya modelinin teatral bir obrazını canlandırır.

Məhz belə bir kontekstdə mövcud olan bir mədəniyyəti və bu mədəniyyət daxilində insanın dərk olunmasını tam şəkildə  təcəssüm etdirmək F.Əlizadənin yaradıcılıq axtarışlarının nəticəsidir. «Dərviş» əsəri Azərbaycan klassik musiqisinin ən nadir bir parçasıdır ki, burada mistik ruhani fəlsəfə ilə müasir bəstəkar texnikası və modern düşüncə dərin vəhdətə qovuşmuşdurlar.

Lətifəxanım Əliyeva
Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru

Azərbaycan musiqi mədəniyyəti üçün əlamətdar olan 2009-cu ildə daha bir tarixi hаdisəni yaşayırıq: bu il Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının yaranmasının 75 illiyi (1934-2009) tamam olur.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin sərəncamı əsasında bir sıra təntənəli tədbirlərlə qeyd olunan bu yubiley Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının respublikanın musiqi həyatındakı əhəmiyyətli rolunu bir daha təsdiq edir.

Azərbaycan musiqi mədəniyyəti çox böyük tarixə malikdir. Azərbaycan musiqisi uzun əsrlər boyu dünya musiqi mədəniyyətinin təkamülü prosesi ilə bir axarda inkişaf yolu keçmişdir. Rəngarəng xalq musiqisi janrları, zəngin aşıq yaradıcılığı irsi, şifahi ənənələrə əsaslanaraq peşəkar musiqiçi nəsilləri tərəfindən yaradılan muğam sənəti xalqımızın musiqi sərvəti olub, insanların əsas zövq mənbəyi və mədəniyyətimizin bünövrəsidir. XX əsrdə isə bundan qaynaqlanan bəstəkarlıq sənəti formalaşmış və Azərbaycan musiqi xəzinəsini zənginləşdirən, mədəniyyətimizi rövnəqləndirən güclü bir yaradıcı qüvvəyə çevrilmişdir.

Bu gün də Azərbaycan musiqisinin bu iki qolu – şifahi ənənəli musiqi və bəstəkarlıq sənəti qarşılıqlı əlaqə və təsir şəraitində inkişaf edərək, yüksəlir, musiqimizin dünya miqyasında tanıdılmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Dünyanın bir hissəsi olan Azərbaycan öz musiqi sənəti ilə dünyanı fəth edir və bu prosesdə bəstəkarlarımızın yaradıcılığı da önəmli rol oynayır.

Məlumdur ki, Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin təməl daşı dahi Üzeyir Hacıbəyli tərəfindən qoyulmuşdu və onun “Leyli və Məcnun” muğam operası Azərbaycan operasının ilki və ən böyük nailiyyəti idi. 1934-cü ilə kimi, yəni Bəstəkarlar Ittifaqının təşkil olunduğu vaxta kimi musiqimizdə artıq Üzeyir bəyin və onun müasirlərinin, davamçılarının yaradıcılığında bir çox janrlar mənimsənilmiş, Azərbaycanda opera, musiqili komediyadan başlayaraq, kamera-instrumental və vokal janrlara kimi özünəməxsus, bənzərsiz əsərlər yaradılmışdı. Azərbaycan musiqisində  irəliyə doğru güclü meyl vardı, klassik opera, balet və simfoniya janrları sahəsində şedevrlərin meydana gəlməsi üçün zəmin hazırlanmışdı ki, bunların da inkişafı artıq 1930-cu illərin sonu, 1940-1950-ci illərə təsadüf edir. Vaxtilə Qara Qarayevin dediyi kimi, Avropa musiqisinin iki yüz – üç yüz ilə keçdiyi yolu Azərbaycan musiqisi təxminən yarım əsrlik bir müddətdə adlamış və professional musiqinin bütün janrlarını mənimsəmişdi.

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının yaranması da elə bir dövrə təsadüf edirdi ki, musiqi mədəniyyəti bir çiçəklənmə, yüksəliş dövrünə qədəm qoymuşdu. Düzdür, həmin illər musiqi tarixində keşməkeşli, çətin bir dövr olaraq səciyyələndirilir. Azərbaycan mədəniyyəti salnaməsinə quruculuq illəri kimi daxil olmuş 1920-30-cu illərdə musiqi təhsili sisteminin əsası qoyulmuşdu və bu da tədricən öz bəhrəsini verərək, peşəkar musiqiçi kadrların yetişməsinə, musiqi kollektivlərinin təşkili işinə təkan verdi, məhz bu dövrdə yeni bəstəkarlar və musiqişünaslar nəslinin sənətə gəlişi reallaşdı.

Bəstəkar və musiqişünasların təşkilatlanması o zaman sovet dövləti tərəfindən yürüdülən siyasətlə bağlı olsa da, illər keçdikdən sonra bunu bəlkə də tarixi zərurətdən doğan bir addım kimi dəyərləndirmək olar. İlkin məqsədlərinə görə sənətkarların əsərlərinin ifası və təbliği məsələlərini, məişət problemlərini həll etməkdə olan bu təşkilat, dövlətlə sənətkarlar arasında, bir növ, əlaqələndirici qurum kimi nəzərdə tutulmuşdu. Hər halda bu, Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin, Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişafına yönəldilmiş və son nəticədə özünü doğruldan bir  addım idi.

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının keçdiyi yol Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin, ümumilikdə, Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişaf yolları ilə paralel olmuşdur. Başqa sözlə desək, Bəstəkarlar Ittifaqının tarixi elə bəstəkarlıq məktəbinin inkişaf yolu, musiqi mədəniyyətimizin tarixi deməkdir və bu məfhumları bir-birindən ayrı təsəvvür etmək mümkün deyil. Çünki əgər Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin tarixi bir əsrlik dövrü əhatə edirsə, bu yolun 75 ili Bəstəkarlar İttifaqının fəaliyyəti ilə yanaşı olmuşdur. Şübhəsiz ki, bu günkü bəstəkar və musiqişünaslar nəslinin formalaşmasında Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqının böyük rolu vardır.

XX əsr Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin hər bir sahəsində olduğu kimi, Bəstəkarlar Ittifaqının yaranmasında da Üzeyir Hacıbəylinin mühüm xidmətləri vardır. Bu baxımdan, Fikrət Əmirovun aforizmə çevrilmiş: “Biz hamımız Üzeyir məktəbindən çıxmışıq” fikrini xatırlatmaq yerinə düşərdi.

Lakin paradoksal haldır ki, təşkilatın ilk tərkibinə Üzeyir bəy daxil deyildi. Belə ki, Bəstəkarlar Ittifaqının birinci tərkibi əsasən qeyri-azərbaycanlılardan ibarət olmuşdur, idarə heyətinin ilk sədri Asan Refatov (o, bir il sədrlik etmişdir, 1935-1937-ci illərdə ittifaqın sədri vəzifəsində partiya işçisi olan Əli Kərimov çalışmışdır), təşkilata daxil olan ilk azərbaycanlı musiqiçilər isə Əfrasiyab Bədəlbəyli və Niyazi idi. Düzdür, artıq 1934-cü ilin sonundan başlayaraq, Üzeyir Hacıbəyli də Bəstəkarlar Ittifaqının işinə cəlb olunur və yalnız 1937-ci ildən  təşkilata rəhbərlik etməyə başlayır.

Onu da deyək ki, 1937-ci il Ü.Hacıbəylinin yaradıcılıq taleyində və ümumiyyətlə Azərbaycan musiqisində əlamətdar bir il idi; “Koroğlu” operası həmin ildə tamaşaya qoyularaq, Azərbaycan musiqisində yeni bir mərhələnin başlanğıcı olur; Ü.Hacıbəyli xalq artisti kimi fəxri ada layiq görülür, Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının rektoru təyin olunur; Azərbaycan bəstəkarlarının lideri kimi dövlət tərəfindən irəli çəkilir. Əgər XX əsrin birinci yarısını, sözün əsl mənasında,  Azərbaycan musiqi tarixinin Üzeyir Hacıbəyli mərhələsi adlandıra biləriksə, 1937-ci ildən 1948-ci ilə qədər olan dövrü həmin mərhələnin yüksək zirvəsi hesab etmək olar. Məhz bu dövr Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqında da Üzeyir Hacıbəyli dövrü olmuşdur. Üzeyir bəy neçə-neçə gənc istedadlı bəstəkarların və musiqişünasların sənət yoluna işıq salmış, yaradıcılığı ilə, tövsiyələri ilə örnək olmuşdur.

Bütün bu dövr ərzində Üzeyir bəy Hacıbəylinin və onun yolunu davam etdirən sənətkarlarımızın zəngin və çoxcəhətli yaradıcılıqları Bəstəkarlar Ittifaqının fəaliyyəti ilə sıx bağlı olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, Bəstəkarlar Ittifaqı dedikdə, Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin ən parlaq simaları yada düşür. Bəstəkarlarımızın adları ilə bağlı olan sanballı uğurlar isə böyük fərdi istedadın parlaq təzahürləri olmaqla yanaşı, həm də Bəstəkarlar Ittifaqında hökm sürən münbit yaradıcılıq mühitinin nəticəsi kimi diqqətəlayiqdir.

Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqı yarandığı gündən musiqi mədəniyyətinin inkişafında çox əhəmiyyətli rol oynayır. Bu təşkilatın başında həmişə böyük sənətkarlar, şəxsiyyətlər olub. Üzeyir Hacıbəylidən sonra Idarə heyətinin sədrləri və katibləri görkəmli bəstəkarlar – Səid Rüstəmov, Qara Qarayev, Tofiq Quliyev və başqaları olmuşlar. Onlar həmişə bu təşkilata inzibati təşkilat kimi deyil, məhz yaradıcılıq proseslərinə təkan verən, bəstəkarlara dayaq olan, onların problemlərinin həllində kömək olan bir təşkilat kimi rəhbərlik edirdilər.

Bu ənənə bu gün də davam edir. Bəstəkarlar Ittifaqının İdarə heyətinin sədri, xalq artisti, YUNESKO tərəfindən “Dünya artisti” fəxri adına layiq görülmüş professor Firəngiz Əlizadə, katiblər xalq artisti, sənətşünaslıq doktoru, professor Ramiz Zöhrabov, xalq artisti, professor Aqşin Əlizadə, əməkdar incəsənət xadimi Eldar Mansurov təşkilatın işinin daha səmərəli qurulmasına böyük əmək sərf edirlər. Bununla yanaşı, Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqının təşkilatlanmasında, püxtələşməsində və indiki səviyyəyə gəlib çatmasında rəhbərliklə yanaşı, ittifaqın üzvü olan bütün bəstəkar və musiqişünaslarımızın, sözün əsl mənasında, misilsiz əməyi qeyd olunmalıdır.

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının respublikanın musiqi həyatında, cəmiyyətin musiqi zövqlərinin formalaşdırılmasında rolu önəmlidir. Belə ki, Bəstəkarlar Ittifaqı zəngin ənənələrə malik olan Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin nailiyyətlərinin daha da inkişaf etdirilməsində, insanların mənəvi, estetik və vətənpərvərlik tərbiyəsində,  ən yaxşı musiqi nümunələrimizin təbliğində mühüm rol oynayır.

Azərbaycan musiqisi dünya musiqi mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsi kimi hərtərəfli inkişaf edərək, müasir dünya musiqi mədəniyyəti xəzinəsinə öz layiqli töhfələrini verir. Bir çox bəstəkarlarımızın əsərləri beynəlxalq musiqi festivallarının bəzəyinə çevrilərək, bəşər mədəniyyətinin inciləri sırasına daxil olub, milyonlarla sənətsevərlərin qəlbində özünə layiqli yer tutub. Azərbaycan musiqi sənətinin inkişafında, onun dünya miqyasına çıxmasında, müxtəlif ölkələrdə təbliğində, musiqi şedevrlərinin auditoriyalarda səslənməsində Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqının təşkilati xidmətləri əvəzsizdir.

Bəstəkarlar Ittifaqının qurultayları, plenumları, müxtəlif musiqi tədbirləri – müsabiqələr, festivallar və s. həmişə Azərbaycanın musiqi həyatında diqqəti cəlb edir. Bəstəkarların yaradıcılığında, ümumilikdə Azərbaycan musiqisində mərhələ təşkil edən əsərlərin yaranması və səsləndirilməsi də çox hallarda qurultaylar, plenumlar və festivallar zamanına təsadüf edir.

Bəstəkarlarımızın yaradıcılıq tərcümeyi-halında Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının üzvü olması, keçirilən tədbirlərdə iştirakı, əsərlərinin hansı qurultayda, plenum və festivallarda səsləndirilməsi xüsusi qeyd olunur. Bu da əlamətdardır. Çünki bəstəkarların hər birinin yaradıcılıq yolu nə qədər fərdi və özünəməxsus olsa da, o, cəmiyyətin bir üzvüdür və bu cəmiyyətdə baş verən hadisələrin iştirakçısı olur, təbii ki, cəmiyyətimizin bir parçası olan yaradıcılıq təşkilatlarının bu prosesdə rolu önəmlidir. Bəstəkarın yaradıcılığının istiqamətləndirilməsində, yeni sifarişlərin təmin olunmasında, əsərlərinin təqdimatında və s.

Gəlin etiraf edək ki, bəstəkar nə qədər əsər yazırsa-yazsın, əgər o əsərlər səslənmirsə, eləcə kağız üzərində yüzillərlə də qala bilər. Əsər yalnız səslənəndən sonra, tamaşaya qoyulandan sonra tanınır, sevilir və xalqın sərvətinə çevrilir. Hələ Üzeyir Hacıbəyli qeyd etmişdir ki, bəstəkarların işində həvəs və maraq oyadan ən yaxşı amil onun əsərlərinin ifa edilməsidir. O, vaxtaşırı olaraq yaradıcılıq konfranslarının keçirilməsini vacib sayaraq, tövsiyə edirdi ki, ittifaqın tənqid bölməsində bəyənilmiş bütün əsərlər geniş ictimaiyyətin malı olmalı, operanın, simfonik orkestrin, radio komitəsinin repertuarına daxil edilməlidir.

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı tərəfindən təşkil olunan plenumlar, adətən, musiqinin müxtəlif janrlarına həsr olunur: simfonik musiqi, kamera-instrumental və vokal musiqi sahəsində, xalq çalğı alətləri orkestri üçün yazılmış əsərlərə həsr olunmuş plenumlar diqqətəlayiqdir. Həm bəstəkarların yeni yazılmış əsərlərinin geniş ictimaiyyətə təqdimatı baxımından, həm də bəstəkarın özünün, bir növ, yaradıcılıq hesabatı kimi.

Əlbəttə, bütün səslənən əsərlərin səviyyəsi bədiilik baxımından eyni olmur.  Hətta bəzi hallarda əsərin birinci və axırıncı dəfə səslənməsinin şahidi də oluruq. Lakin bu, artıq başqa bir söhbətin mövzusudur.  Əsas məsələ budur ki, bəstəkar öz yazdığı əsəri eşitmək imkanı qazanır, bəstəkarın əsəri geniş dinləyici kütləsinə təqdim olunur, bəstəkarın əsəri tənqidi nöqteyi-nəzərlə  dəyərləndirilir və bütün bunlar onun gələcək yaradıcılığı üçün bir stimula çevrilir.

Ümumiyyətlə, Bəstəkarlar Ittifaqında hər il bir sıra tədbirlər keçirilir: plenumlar, baxışlar, müsabiqələr, görkəmli bəstəkar və musiqişünasların yaradıcılıq və ya müəllif gecələri, Internet saytlarının təqdimat mərasimləri və s. Bir ənənə olaraq, bu tədbirlərdə həm gənc, orta, həm də yaşlı nəslin bəstəkarları öz yeni əsərləri ilə iştirak edirlər.

Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqının Bakı Musiqi Akademiyası və Azərbaycan Milli Konservatoriyası ilə birgə keçirdikləri tədbirlər, elmi-nəzəri konfranslar musiqi elminin inkişafında, onun istiqamətlərinin müəyyənləşdirilməsində böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Bu il keçirilən ilin ən möhtəşəm tədbirinin — “Muğam aləmi” beynəlxalq muğam festivalının təşkilində də Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqının rolunu da qeyd etməliyik. Xüsusilə Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqının sədri Firəngiz xanım Əlizadənin rəhbərliyi ilə konsertlərin zəngin təxəyyüllə və böyük zövqlə təribatı, festival və simpozium iştirakçılarının rəngarəng məzmunlu görüşlərinin keçirilməsi bunun bariz nümunəsidir.

Bəstəkarlar Ittifaqının beynəlxalq əlaqələri də genişdir. Xarici bəstəkarların, dirijorların və musiqi ifaçılarının respublikamıza gəlişi və konsertlər verməsi, öz konsertlərində Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərini səsləndirmələri, xarici ölkələrdə bəstəkarlarımızın əsərlərinin ifa olunması Azərbaycan professional musiqisinin müasir dövrdə dünya miqyasında tanınması və təbliği sahəsində xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Beynəlxalq əlaqələrin yaranmasında, inkişafında Ittifaqda keçirilən görüşlər də əlamətdar olub.

Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqının sıraları daim genişlənir, gənc bəstəkar və musiqişünaslar təşkilatın üzvü qəbul olunurlar. Ittifaqın Idarə heyəti istedadlı gənc bəstəkar və musiqişünaslarla yaradıcılıq işi aparır, onları istiqamətləndirir. Belə ki, Bəstəkarlar Ittifaqı mütəmadi olaraq gənclərin yaradıcılığına həsr olunmuş festivallar, plenumlar, konsertlər, konfranslar və simpoziumlar keçirir. Onların əsərləri xarici ölkələrdə də yayılır. Gənc bəstəkarlar Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqının keçirdiyi simfonik, kamera, xor, vokal-simfonik, uşaq musiqisi, xalq çalğı alətləri orkestri üçün yazılmış yeni əsərlərə həsr olunan bütün plenumlarda, festivallarda, müsabiqələrdə iştirak edir. Onların ən yaxşı əsərləri televiziya və radio dalğalarında səsləndirilir.

Ümumiyyətlə, Azərbaycan professional musiqisi təşəkkül tapdığı zaman ərzində dünya musiqi xəzinəsinə ölməz əsərlər bəxş etmişdir və Azərbaycan bəstəkarları XXI əsrə böyük sərvətlə, musiqi xəzinəsi ilə daxil olmuşlar.

Bəstəkarlar Ittifaqının fəaliyyətinin tənzimlənməsində, musiqi sənətimizin inkişaf etdirilib dünya miqyasında tanıdılmasında xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin  misilsiz xidmətləri qeyd olunmalıdır. Heydər Əliyev respublikamıza rəhbərliyi dövründə Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqının və onun üzvlərinin yaradıcılıq fəaliyyəti ilə daim maraqlanmış, onların uğurlarına və nailiyyətlərinə yüksək qiymət vermişdir.

Heydər Əliyev Azərbaycan bəstəkarlara müraciət edərək demişdir: “Musiqini hər yerdə dinləyirlər, kəndli də, fəhlə də, zehni əmək adamı da, təqaüdçü də uşaq da dinləyir, yaşından asılı olmayaraq hamı dinləyir. Buna görə də insanların şüurunun yüksəlməsinə musiqinin təsirini artırmaq, mənəvi, estetik tərbiyə problemlərinin həllinə onun təsirini gücləndirmək, musiqinin geniş kütlələrə emosional təsirini qüvvətləndirmək sizin borcunuzdur. Bu, böyük və eyni zamanda çox nəcib bir vəzifədir. Biz əmin olmaq istəyirik ki, ayrılıqda hər bir bəstəkar və birlikdə hamınız bütün yaradıcılıq fəaliyyətinizlə Azərbaycan musiqisini daha da inkişaf etdirməyə çalışacaqsınız”.

Heydər Əliyevin Azərbaycan bəstəkarlarının və musiqişünasların əməyini təqdir etməsi, onların yaradıcılığını yüksək fəxri adlarla və mükafatlarla dəyərləndirməsi, yaradıcı şəxsiyyətlər üçün prezident təqaüdünün təsis olunması, dövlət tərəfindən göstərilən çox yüksək maddi və mənəvi qayğıkeşlik Bəstəkarlar Ittifaqının fəaliyyətinə verdiyi qiymətin bariz təzahürüdür.

Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin nailiyyətləri ölkəmizin öz dövlət müstəqilliyini bərpa etməsindən sonrakı illərdə ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin yaradıcı şəxslərə xüsusi dəstəyi, müəlliflərin hüquqlarının qorunmasına, onların yaradıcılığı üçün əlverişli şəraitin yaradılmasına göstərdiyi böyük diqqət və qayğı sayəsində daha da artmışdır.

Bu gün həmin ənənələr Azərbaycan Respublikasının Prezidenti möhtərəm cənab Ilham Əliyevin rəhbərliyi altında respublikamızda şərəflə davam etdirilir. Ilham Əliyevin müdrik və coşğun fəaliyyəti sayəsində respublikamızda bütün sahələrdə olduğu kimi,  musiqi həyatındakı yüksəliş və tərəqqi özünü göstərir. Heydər Əliyev Fondunun və Azərbaycan Mədəniyyətinin Dostları Fondunun Prezidenti, YUNESKO-nun və ISESKO-nun Xoşməramlı səfiri Mehriban xanım Əliyevanın məqsədyönlü fəaliyyəti də musiqi mədəniyyətimizin inkişafına yönəldilmişdir. Son illərdə Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqının iştirakı ilə keçirilən beynəlxalq əhəmiyyətli tədbirlərin qayəsi də bunun sübutudur.

Fəaliyyət göstərdiyi böyük hadisələrlə zəngin zaman kəsiyində Azərbaycanın dünya şöhrətli bəstəkarlarını öz sıralarında birləşdirən Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqı  nüfuzlu yaradıcılıq birliyi kimi ölkəmizin mədəni həyatında fəal iştirak edir, yüksək səviyyəli musiqi əsərlərinin yaranmasına hərtərəfli dəstək verir, özünün rəngarəng, əhəmiyyətli tədbirləri ilə musiqi həyatında daim canlanma yaradır.

Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqı öz missiyasını bu gün də davam etdirir. Belə ki, bu gün professional musiqiçılərimizin neçə-neçə nəsillərinin formalaşmasında, musiqi xəzinəmizin yeni-yeni əsərlərlə zənginləşməsində, mədəniyyətimizin bütün dünyada təbliğində ayrı-ayrı sənətkarların fərdi istedad və bacarığını qeyd etməklə bərabər, bu insanları doğma, isti bir ocaq kimi öz ətrafında cəmləyən Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqının müstəsna rolunu da danmaq olmaz.

Bu gün Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqının sıralarında ən müxtəlif nəsillər təmsil olunub və burada nəsillərin varisliyi diqqəti cəlb edir. Hər yeni gələn nəsil özündən əvvəlki ənənələr üzərində yetişərək, onları yeni səviyyədə özünəməxsus surətdə davam və inkişaf etdirir. Bəstəkarlar musiqinin bütün janrlarında məhsuldar çalışaraq, dəyərli əsərlər bəstələyirlər. Həmin əsərlər Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqının xəttilə festivallarda, plenumlarda, baxışlarda, teleradioda səsləndirilir, onların kompakt diski və albomları buraxılır, son nəticədə professional musiqimiz yeni töhfələrlə zənginləşir. Musiqişünaslarımızın elmi yaradıcılığında musiqinin, etnomusiqişünaslığın ən aktual problemləri öyrənilir, musiqi elminin üfüqlərini genişləndirən yeni sanballı tədqiqat əsərləri meydana gəlir.

Müasir dövrdə Azərbaycan mədəniyyəti sahəsində ən müxtəlif cəmiyyətlər, birliklər fəaliyyət göstərir. Ancaq musiqiçilərimizin ən nüfuzlu təşkilatı olan, möhkəm ənənələrə və zəngin tarixə malik Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqı respublikanın musiqi həyatında öndə gedir, yüksək bədii səviyyənin saxlanılması istiqamətində öz sözünü deyir.

Bəstəkar və musiqişünasları öz ətrafında birləşdirən Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqı həqiqətən də böyük bir ailəni xatırladır. Mən də bu ailənin bir üzvü olmaqdan qürur duyuram. Burada hökm sürən qarşılıqlı anlaşma şəraiti, sözün əsl mənasında, yaradıcılıq mühiti təqdirəlayiqdir. Hiss edirsən ki, səni dinləyə bilən, sənə dayaq olmağa hazır olan şəxslərlə əhatə olunmusan. Bu, çox böyük bir stimuldur və sözsüz ki, insanı yaradıcılığa, elmi fəaliyyətə ruhlandırır.

Azərbaycan musiqisinin inkişafında müstəsna xidmətləri olan Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqını, onun bütün üzvlərini, bütün bəstəkarları, musiqişünasları, musiqi ifaçılarını, musiqisevərləri, musiqi ictimaiyyətini əlamətdar yubiley münasibətilə ürəkdən təbrik edirəm. Azərbaycan bəstəkarlarına və musiqişünaslarına tükənməz ilham və yaradıcılıq sevincləri, Azərbaycan mədəniyyətinin tərəqqisi naminə yeni uğurlar arzulayıram. Bəstəkar və musiqişünaslarımızı zəngin musiqi sənətimizin səviyyəsini daha da yüksəldərək, müstəqil Azərbaycanımızın adını həmişə ucaltmağa çağırıram.

Cəmilə Həsənova

“Dinamik şəkildə qloballaşan dünyamızın əlamətdar meyllərindən biri, şübhəsiz, “Şərq-Qərb” problemlərin  yenidən üzə çıxmasıdır…Tarix boyu bu mədəniyyətlərdən  hər birinin öz bədii sistemi təşəkkül tapmış olsa da, XXI əsrdə onların bəşər mənəviyyatına  qoşulması bir zərurətə çevrilmişdi… Axı, Qərblə Şərqin mövqelərinin qütbləşməsinin, arasındakı etimadsızlığın və ehtiyatlı davranmaların nəhayət ki, bir alternativi mövcuddur — mədəniyyətlərin dialoqu!

Əsrlər boyu Şərq dünyası öz mənəvi zənginliyi, ekzotikliyi, fərdi düşüncə tərzi, mistikliyi ilə qərbli psixologiyasını riqqətə gətirmişdir. Görkəmli şəxsiyyətlər «Şərqi fəth etmək» ideyası ilə, bəziləri isə islahatçı nöqteyi nəzərindən şərq spesifikasına müraciət etmişlər. Əlbəttə, şərqli «Avropaya pəncərə açdığı» andan bu ideya daha sürətlə baş tutdu. Şərqdə  yüksək mənəvi-estetik dəyərlər sistemini, fəlsəfi-teoloji ideologiya bazasını və digər komponentləri əxz etməyi bacardı. Xüsusilə Şərqin fəlsəfi-dini sisteminə üz tutmağı  məcbur etdi.

XXI əsrdə dünya musiqi mədəniyyətində öz sözünü demiş, öz yeni dəsti-xətti ilə seçilən böyük bəstəkarlardan biri də Firəngiz Əlizadədir. Onun  musiqi təfəkkürünün mədəniyyət fəlsəfəsi iki mədəniyyətin — Qərb və Şərq mədəniyyətlərinin unikal birliyidir. Firəngiz Əlizadənin yaradıcılıq irsinin əsasını səslənmə, musiqi təfəkkürü və yaradıcılıq həyatında  ifadə yeniliyi təşkil edir. Görkəmli bəstəkarın bu il  mayın 28-də 65 yaşı tamam olur. Mən də bu münasibətlə  bəstəkarın sənət dünyasına səyahət edərək onun yaradıcılığının bəzi məziyyətlərindən söhbət açmaq istəyirəm.

Azərbaycan xalqı maddi və mənəvi mədəniyyətə malikdir. Mədəniyyətimizin, incəsənətimizin öyrənilməsi, tədqiq və təbliğ edilməsi, əsl sənət ustalarının diqqətdən kənarda qalmaması bu gün çox zəruridir. Firəngiz Əlizadənin adı Azərbaycan xalqı üçün  əzizdir. O, öz əsərləri ilə daim sevilən və insanı düşündürən sənətkardır, çünki  Firəngiz xanım həmişə döğma torpaqdan qüdrət almış, muğam, aşıq musiqisi, xalq nəğmələri kimi milli musiqimizin saf çeşməsindən su içmişdir. Eyni zamanda Firəngiz Əlizadə həm də bəşəri bir hörmət qazanmış sənətkardır. Çünki sənət yolunda yeni cığırlar açaraq, yalnız özünəməxsus üslub yaratmış bəstəkar  təkcə öz xalqının deyil, həm də dünya musiqi tarixnin bütün dövrlərinin naliyyətlərini mənimsəmiş, dünya musiqi mədəniyyətı xəzinəsini misilsiz əsərləri ilə zənginləşdirilmişdir.

Görkəmli bəstəkar Firəngiz Əlizadə dünya miqyasında tanınan və ölkəmizi dünyada tanıdan sənətkarlardandır. Təkcə bunu demək kifayətdir ki, o, 2007-ci ildə YUNESCO-nun “Sülh artisti” fəxri adına layiq görülmüş yeganə azərbaycanlıdır. 1981-ci ildə ona Bəstəkarlar liqasının Fəxri diplomu, 1992-ci ildə LE Diapazon D.OR Chant Du Monde, 2003-cü ildə Kembridj bioqrafik mərkəz tərəfindən diplom və medal təqdim edilmişdir.

Firəngiz xanımın yaradıcılığında uğurlar çoxdur. Almaniyanın məşhur “Sikorski” nəşriyyatı onu “müasir klassik musiqidə əhəmiyyətli müvəffəqiyyətlər qazanmış Şərq musiqi mədəniyyətinin ilk nümayəndəsi” adlandırır. Əsərləri Carnegie-hall (Nyu-York), Barbican (London), Het Concertgebow (Amsterdam), Palais-des-Beaux-Arts (Brüssel) kimi Avropanın və Amerikanın möhtəşəm zallarında, Mstislav Rostropoviç, Yo-Yo Ma, Evelin Qlenni, İvan Monigetti, Yulius Berger kimi dünya şöhrətli musiqiçilər, eləcə də Kronos Quartet (San-Fransisko), Collegium Novum (Surix), Continuum və New Juilliard Ensemble (Nyu York), Nieuw Ensemble (Amsterdam), Hilliard Ensemble və Filarmonik Orkestr (London), Berliner Philarmoniker (Berlin), Ensemble Modern (Frankfurt), La Strimpellata (Bern) və digər tanınmış kollektivlər tərəfindən ifa olunur. Musiqisi Xelsinki, Nyu-York, Berlin, Münxen və İstanbulun balet səhnələrində uğurla səslənir. Əsərlərindən ibarət 20 albom artıq işıq üzü görmüşdür. Dünyanın məşhur Sony Classical və Nonesuch Records səsyazma kompaniyaları onunla əməkdaşlıq aparır. Bütün bu  deyilənlər yalnız bəstəkar, pianoçu, dirijor və müəllim, Azərbaycan Respublikasının xalq artisti, professor Firəngiz Əlizadənin deyil, Azərbaycanın mədəniyyət tarixinin səhifələrinə yazılan uğurlardır. Dövlətimiz  Firəngiz Əlizadənin əməyini yüksək qiymətləndirir, onu çoxsaylı mükafat və fəxri adlarla təltif edib: 1990-cı ildə Azərbaycanın əməkdar incəsənət xadimi, 2000-ci ildə  Azərbaycanın xalq artisti, 2007-ci ildə «Şöhrət» ordeni,  2009-cu ildə «Uğur», 2012-ci ildə  «Zirvə» mükafatı .

Görkəmli bəstəkarın yaradıcılq irsi son dərəcə geniş və zənginidir. Bunu onun müraciət etdiyi müxtəlif janr və rəngarəng mövzularda görmək olar. Demək olar ki, Firəngiz Əlizadə bütün janrlarda eyni coşqunluqla qələm çalmış novatorluğu və bədii cəhətdə yüksək səviyyəsi ilə fərqlənən yeni əsərlər yaratmışdır.

XXI əsr ümumdünya musiqi mədəniyyətinin görkəmli nümayəndəsi kimi, bəstəkarın yaradıcılığı hal-hazırda  zəmanəmizlə səsləşir, çünki onun əsərlərində əsas mövzu kimi insanın səadət və azadlıq uğrunda mübarizəsi öz əksini tapmışdır. İlkin mənbəsindən asılı olmayaraq, istər gerçək hadisələr, istər müxtəlif xalqlara və dövrlərə məxsus əfsanələr, istərsə də poeziya, bədii nəsr və dramaturji əsərlər olsun — adı çəkilən möhtəşəm mövzular bəstəkar üçün həmişə ən başlıca ilhamverici amil olmuşdur. Onun əsərlərində bu cür aktual tematikanın gözəl melodiyalar, orijinal və rəngarəng harmoniyalar, çox çalarlı orkestləşmə və forma kamilliyi ilə parlaq ifadəsi olan şah əsərlər sırasına aid etməyə tam hüquq verir və bu səbəbdən də onlar hər yerdə və hər zaman dinləyicilər tərəfindən şövqlə qarşılanır.

Firəngiz Əlizadənin istedadında dərin fəlsəfi fikir və incə psixologizm, musiqi surətlərinin dramaturji inkişafı və portert xasiyyətnamələrinin tutarlığı, lirik hissələrin məlahətli və ciddi ustalıq, musiqi dilinin anlaşılması və qüsursuz zövq üzvi şəkildə çarpazlaşır.

Firəngiz Əliağa qızı Əlizadə 1947-ci il mayın 28-də Bakıda anadan olub. Erkən yaşlarında musiqiyə olan böyük sevgisi onu ömürlük bu sənətə bağlayıb. 1965-ci ildə Ü.Hacıbəyli adına Dövlət Konservatoriyasında (indiki Bakı Musiqi Akademiyası) fortepiano fakültəsinə daxil olur. Lakin bəstəkarlığa da böyük həvəs göstərir. Cövdət Hacıyevin, daha sonra Qara Qarayevin bəstəkarlıq sinfində təhsilini davam etdirir. Firəngiz xanım uzun illər konservatoriyada bəstəkarın rəhbərliyi altında assistent kimi də çalışıb. Sonralar öz yaradıcılığında bu böyük bəstəkarın ənənələrini davam etdirib.

Firəngiz Əlizadənin yaradıcılığı geniş və çoxşaxəlidir. Pianoçu, bəstəkar, pedaqoq, musiqi təbliğatçısı, ictimai xadim kimi müstəsna xidmətlərə malikdir. Firəngiz xanım pianoçu kimi hələ gənc yaşlarından öz ifa texnikası, peşəkarlığı ilə seçilib. Bir çox bəstəkarların əsərlərinin ilk ifaçısı məhz Firəngiz xanım olub. Xarici ölkələrdə keçirilən festivallarda da məhz mahir pianoçu kimi iştirak edib.

Firəngiz xanım ilk əsərlərini məhz fortepiano üçün yazıb. Ümumiyyətlə isə bəstəkar musiqinin müxtəlif janrlarında dəyərli əsərlər yaradıb. Fortepiano sonatasının (1970), fortepiano ilə orkestr üçün konsertin (1972), simli kvartet (1974), simfoniya (1976), «Vətən haqqında nəğmələr» oratoriyası (N.Xəzrinin sözlərinə), violonçel ilə fortepiano üçün «Habilsayağı» (1979), orqan üçün fantaziya (1982), «Ağ atlı haqqında əfsanə» rok-operası (1985), «Üç akvarel» vokal silsiləsi (N.Rəfibəylinin sözlərinə), simli kvartet üçün «Dilogiya-1» (1988), «Dilogiya-II» (1989), «Boş beşik» (1993) baletinin, «Dərviş» (Nəsiminin sözlərinə, 2000) əsərinin, kinofilmlərə musiqi və s.-nin müəllifidir. Bir çox müasir musiqi festivallarında iştirak etmişdir (İtaliya, İsveç, Qərbi Berlin, Meksika, ABŞ, İngiltərə, Hollandiya). XX əsr bəstəkarlarından A.Şönberq, A.Berq, O.Messian, C.Keyc, A.Şnitke, E.Denisov, V.Silvestrov və başqalarının, həmçinin öz əsərlərini pianoçu kimi böyük ustalıqla ifa edir.

Xalqını, vətənini sevən bəstəkar onun mədəniyyətini təbliğ etməklə bərabər yaşayan tarixi şəraiti də öz əsərlərində əks etdirməyə çalışır. İlk dəfə 2007-cu ildə səhnəyə qoyulan “İntizar” operası da məhz bu qəbildəndir. Filologiya elmləri doktoru, professor Nərgiz Paşayevanın librettosu əsasənda yazılan bu əsərdə Xeyir və Şər arasında daimi mübarizə, bunun nəticəsi olaraq günahsız insanların ölüm, yaxın qonşuların xəyanəti, Azərbaycan təbiətinin gözəlliyi kimi fəlsəfi duyğular öz əksini tapır. Bu mövzular musiqi dili ilə vəhdət təşkil edir.

Bildiyimiz kimi, Firəngiz xanımın uzun illər xarici ölkələrdə yaşayıb işləmişdir. Bəstəkar 1993-1998-ci illərdə Türkiyədə, 1999-2006-cı illərdə isə Almaniyanın İncəsənət Akademiyasının dəvəti ilə Berlində yaradıcılıq ezamiyyətində olub. Bu illər ərzində Firəngiz Əlizadə həm bəstəkar pianoçu, həm də lektor kimi fəaliyyət göstərərək Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin gözəl incilərini təbliğ edib. Hazırda Firəngiz xanım işlərinin çox olmasına baxmayaraq bu gön də öz fəaliyyətini davam etdirir.

Xalq artisti, “Şöhrət” ordenli, professor Firəngiz Əlizadənin fəaliyyəti yalnız bəstəkarlıqla məhdudlaşmır. Firəngiz xanımın bir ictimai xadim kimi də mədəniyyət tariximizdə layiqli yeri var. Firəngiz xanım 1974-cü ildən SSRİ və Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının üzvü olub. 1979-cu ildə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı İdarə Heyətinin katibi, 2007-ci ildə isə bu təşkilatın sədri seçilib.  O, milli musiqinin geniş təbliği istiqamətində Dövlət tərəfindən həyata keçirilən böyük layihələrin gerçəkləşməsində fəal rol oynayır. Son vaxtlar Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının xətti ilə keçirilən tədbirlər, milli musiqimizin inkişafına xidmət edən layihələr məhz Firəngiz xanımın ideyalarına əsaslanır. Bu ideyalar  milliliklə  müasirliyin əsl təzahürünü özündə əks etdirir və bu gün artıq Azərbaycanın musiqi həyatında geniş əks olunur, onun sələfləri tərəfindən davam etdirilir.

Muğam şifahi ənənəli professional musiqi janrı olmaqla bərabər, həm də düşüncə mənbəyimizdir. Odur ki, muğam sənəti müdrik və kamil insanların sayəsində inkişaf etmişdir. Bu cəhət muğamlarımızın ədəbiyaşarlığı yolunda həyata keçirilən layihələrdə öz əksini tapır. Belə layihələrdən son illərdə keçirilən «Muğam aləmi» Beynəlxalq muğam festivallarını və muğam ifaçılarının Beynəlxalq müsabiqələrəni  xüsusi qeyd etmək istərdim. Bütün bu tədbirlərin təşkilində, keçirilməsində Firəngiz Əlizadə yaxından iştirak etmişdir. Festivalların bədii tərtibatı məhz Firəngiz xanımın əməyinin məhsulu idi.

Muğam layihələri çərçivəsində 2005 və 2007-ci illərdə keçirilən muğam müsabiqələri yeni nəslin muğama bağlılığı sayəsində gənc muğam ifaçıları yetişdirdi. Bu müsabiqələr həm də muğam sənətinin ustadlardan gənclərə ötürülməsi yolunda mühüm bir addımdır.

2009-cu ildə Bakının İslam mədəniyyətinin paytaxtı elan olunması ilinə təsadüf edən, Heydər Əliyev Fondunun, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının birgə təşkilatçılığı ilə keçirilən I Beynəlxalq Muğam festivalı milli musiqi irsimizin dünyaya tanıdılmasında tarixi hadisə, mədəniyyətimizin növbəti təntənəsi oldu. Martın 20-də Muğam Mərkəzində «Muğam aləmi» I Beynəlxalq Muğam Festivalının rəsmi açılış mərasimində Firəngiz Əlizadənin quruluşunda hazırlanan ədəbi-bədii muğam kompozisyası öz orijinallığı, yeni nəfəsi ilə diqqətləndi. Belə ki, unudulmaz sənətkarımız Bəxtiyar Vahabzadənin «Muğam» poemasından nümunələrin istifadə edilməsi ilə 7 muğam üzərində çox gözəl bir kompozisiya qurulmuşdu. Firəngiz Əlizadə kompozisiyanın sonunda muğama yeni ahəng gətirərək polifonik üslübdan istifadə etmişdir. İlk olaraq elektronik musiqinin müşayəti ilə səhnədə kainatın vizual görüntüsü əks olunmuşdur. Azərbaycan professional musiqisinin banisi Üzeyir bəy Hacıbəylinin simvolizə etdiyi kimi Rast muğamı oxunarkən səhnədə kainatın cisimləri ağ fonda Venera, Şur oxunanda mavi fonda Yer, Segahda yaşıl fonda Ay, Cahargahda qırmızı fonda Mars, Bayatı Şirazda qızılı fonda Şüştərdə bənövşəyi fonda Pluton, Humayunda qara fonda Saturn planeti əks olunurdu.
Bütün bunlar tamaşaçılar tərəfindən çox böyük maraqla qarşılandı.

«Muğam aləmi» Beynəlxalq Muğam Festivalının bağlanışına həsr olunan qala-konsert də öz orijinallığı və rəngarəngliyi ilə indiyədək təşkil olunan bu kimi konsertlərdən tamamilə fərqlənmişdir. Firəngiz Əlizadənin bədii quruluş verdiyi konsertdə Azərbaycan musiqisinin əzəməti səhnədə əks olunan vizual görüntülərlə təmasa girərək möcüzəvi muğam dünyası barədə real təəssürat yaratmışdır. Bu zaman səhnədə avropa üslublu Azərbaycan musiqisi ilə milli musiqi bir-birinə ötürülürdü. Namiq Mənanın milli musiqi aləitimiz olan sazın müşayəti ilə iştirakçıları meyxana ilə səhnəyə dəvət etməsi böyük tarixə malik Azərbaycan folklorunun, mədəniyyətinin göstəricisi kimi daha orijinal alınmışdı. Tədbir həm də  Novruz bayramına təsadüf etdiyinə görə iştirakçılar səhnəyə əllərində bayram xonçaları ilə çıxmışdılar. Kompozisiyada  dahi Üzeyir bəyin musiqiləri də səslənmişdi.

2011-ci ildə keçirilən II muğam festivalında da Firəngiz Əlizadənin yeni ideyaları, yeni kompozisiyaları ilə  tamamilə fərqli bir şəkildə təqdim olunmuşdur.

Bü gun də  Firəngiz Əlizadə yorulmadan öz işini davam etdirir, yeni ideyalar, yeni konsepsiyalar axtarışındadır.

Hər bir əsərin yaradıcısı ilk növbədə layiqli vətəndaş olmalıdır ki, o, öz xalqının yaşantılarını sənətin dili ilə ifadə edə bilsin. Çünki sənət əsəri tarixin yaddaşına yazılır. Görkəmli bəstəkar, dünya musiqi aləmində təşkilatçı, bədii rəhbər, ifaçı-pianoçu, dirijor, dünya musiqi xəzinəsinə ən müxtəlif janrlarda forma və məzmun yeniliyi gətirən, musiqi təfəkkürünün mədəni mühitinə yeni ideyalar aşılayan, dünyada keyfiyyətcə yeni mədəniyyət fəlsəfəsi formlaşdıran Firəngiz Əlizadə şəxsiyyəti bu gün hər yerdə və hər zaman özünü bakılı Azərbaycan bəstəkarı kimi təqdim edir. Bir bəstəkar, yaradıcı fərd kimi FIirəngiz Əlizadəni içində yaşadığı xalqdan, dövlətdən ayırmaq mümkün deyildir. Bəstəkar öz zamanını, öz dövrünü yaratmaqdadır. Və deməli, aurasında olduğu musiqi təfəkkürünün mədəniyyət fəlsəfəsini də elə onun özü ərsəyə gətirir. Bu yazıda Firəngiz Əlizadənin sənət dünyasına səyahət edərək onun yaradıcılığının bəzi məziyyətlərindən söhbət açdıq. Əminik ki, bu zəngin yaradıcılığa hələ neçə-neçə yeni səhifələr əlavə olunacaq. “Şöhrət” ordenli, “Dünya artisti” titullu (YUNESKO-nun təltifi) Firəngiz Əlizadə haqqında Şərqdə və Qərbdə hələ çox kitablar yazılacaq, çox kitablar nəşr olunacaq. Çünki o, buna layiqdir, gördüyü böyük işlərə, əməllərə, yaratdığı təkrarsız musiqiyə görə!

Məqaləmi bu böyük sənətkarın öz fikirləri ilə yekunlaşdırmaq istəyirəm:  «Mən öz qarşıma məqsəd qoymuşam ki, dünya insanlarına bizim musiqimizi tanıdım. Və bu sözlərə sübut doğrudan da bizim musiqimizi dünyanın profesionalları dinləyəndə ən yüksək qiymət verirlər…  Məqsədim gənclərdə sənət aləminin hüdudsuzluğu və rəngarəngliyi təsəvvürü yaratmaqdır. Axı, dünyada eyni vaxtda estetik dünyagörüşü cəhətdən bir-birindən fərqlənən sənətçilər fəaliyyət göstərir. Bəzi əsərlər asan anlaşıldığı halda, digərləri böyük daxili mədəniyyət, intellekt tələb edir. Bax belə dinləyicilərə ünvanlanan elitar musiqi mütləq mövcud olmalıdır. Zənnimcə məhz o, incəsənəti irəli aparır, inkişaf etdirir….».

Firəngiz xanımı doğum günü münasibətilə ürəkdən təbrik edir, ona həyat və yaradıcılıq yollarında uğurlar arzulayırıq.

Qulamova Jalə

Azərbaycan Milli  Konservatoriyasının
dosenti,  sənətşünaslıq namizədi

Hər bir insanın həyat yolu müəyyən mərhələlərdən ibarət olur. Arxaya dönüb baxanda bu yolda olan məşəqqətli günləri, uğurları, sevincləri, axtarışları görürsən. Görürsən və istər-istəməz özünə sual verirsən ki, daha nələr etmək olar, daha nələrə nail olmaq , hansı zirvələri fəth etmək olar. Mən bu kiçik yazımda Azərbaycanın xalq artisti, professor Firəngiz Əlizadənin yaradıcılıq yoluna nəzər salmaq, onun həyat mərhələlərini izləmək isrətdim.

FİRƏNGİZ ƏLİZADƏ…

Bu ad Azərbaycana nə qədər tanışsa , onun hüdudlarından kənarda, qat-qat artıq tanınan bir addır. Məhz elə ona YUNESKO tərəfindən təqdim olunan “Dünya artisti” fəxri adı buna bariz nümunədir. “Sülh uğrunda YUNESKO artisti”. Dünyaya yayılan, hər kəsə  aydın olan F.Əlizadə musiqisi – Azərbaycan musiqisi. Mən onun Azərbaycan musiqisini dünyada tanıtması rolunu, idmançıların olimpiadalarda qazandıqları uğurlar zamanı, dövlətin bayrağının ucalması və himninin səslənməsi kimi bir tuturam. Çünki hər bir əsərinin adlarında Azərbaycanın məkanı var, muğamının nidaları var, xalq çalğı alətləri var. Adlara diqqət verin: Xəzər, Yanar dağ, Abşeron kvinteti, Atəşpərəstliyə həsr olunmuş “Atəş”, Azərbaycan pastoralı, Dərviş. Bu adlar elə Azərbaycanın xəritəsinə bərabər adlardır ki, xarici dinləyicilərə musiqi vasitəsilə Vətənimizi tanıtsın. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu əsərlər xaricdə ifa olunsa və ya onların sifarişilə yazılsa belə, əsərə verilən adlar məhz Azərbaycan dilində səsləndirilir. Bütün bu əsərlərdə Azərbaycan xalq musiqi alətlərindən tar, kamança, qoşa nağara, balaban və s. istifadə olunur, bu da bizim musiqi alətlərimizin yenə də xaricdə təbliğidir. Baxın, görün, bu bizim alətdir, Azərbaycana məxsusdur. Bəzən də verdiyi konsertlərdən sonra təşkil olunmuş konfranslarda bəstəkar bir-bir əsərlərinin adlarını şərh edərək bu adların harada yerləşdiyini, Azərbaycan məkanını dinləyicilərə anladaraq, öz vətənini bir daha onlara sevdirməyə çalışır.

Yəqin çoxları bilir ki, F.Əlizadə Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasını iki fakultə üzrə bitirib – bəstəkarlıq və fortepiano. Fortepiano fakultəsini gözəl müəllim olan Urfan Xəlilovun sinifi üzrə, bəstəkarlığı Q.Qarayevdən öyrənmişdi. Hər iki  fafkultəni fərqlənmə ilə başa vurmuş, Ü.Hacıbəyov adına təqaüd  almış, daha sonra isə ali məktəbin yeganə tələbəsi idi ki, o vaxt ən yüksək tələbə təqaüdü olan Lenin adına taqaüdə layiq görülmüşdü.

İnsanın həyatının mərhələlərində valideynləri qədər müəllimlərinin də böyük rolu var. F.Əlizadəyə də bu xoşbəxtlik üz vermişdi. Zəmanəmizin görkəmli bəstəkarı Q.Qarayevlə ünsiyyətdə olmaq, onun dərslərini dinləmək və nəhayət sevimli tələbəsinə çevrilmək ona nəsib olmuşdur.

Q.Qarayevin bir müəllim kimi dahiliyi ondan ibarət idi ki, o, öz tələbələrinin nəyə qadir olduğunu, fərdiliyini görərək, onların istedadını yönləndirərək istiqamətləndirə bilirdi. Maraqlıdır ki, Q.Qarayevin sinifini Hacı Xanməmmədov da bitirmişdir, V.Adıgözəlov da, F.Əlizadə də və s. Bu bəstəkarların hər birinin öz fərdi üslubu, öz yazı xətti var. Q.Qarayevin hər tələbəsi individual şəxsiyyətdir. Tələbəsi F.Əlizadənin hələ gənc yaşlarından müasir musiqiyə həvəsini görən müəllimi, onu bu yolda ilk dəstəkləyənlərdən biri olmuşdu. Lakin bununla yanaşı o, tələbəsinə Azərbaycan muğamlarına daha dərindən fikir verməyi də məsləhət vermişdi. Əgər Qarayevin bu məsləhəti belə olmasaydı, F.Əlizadə yenə də muğama, xalq musiqisinə üz tutacaqdı. Çünki, xalq musiqisi atasının çaldığı tarın sədalarında onun qan yaddaşında yer almışdı. Məhz muğam onun yaradıcılığında sonralar bir qırmızı xətt kimi keçəcək. Bu istər “Habilsayağı” olsun, istər “Muğamsayağı”, istər “Dərviş” əsəri, “Abşeron” kvinteti və s. əsərlər.

Firəngiz xanımın oxuduğu dövrlərdə müasir bəstəkarlar Şönberq, Keydc,Vebernin əsərlərini tapmaq, dinləmək və ifa etmək olduqca çətin, müşkil bir iş idi. Firəngiz xanım nəinki bu əsərlərin incəliyilə maraqlanırdı, sonralar Konservatoriyada “Müasir musiqi tarixi”ndən dərs dediyi zamanlarda tələbələrinə yüksək səviyyədə bu müəllifləri sevdirirdi. Mən bir haşiyə çıxmaq istərdim. Konservatoriyada Firəngiz xanımın açıq dərslərində deyərdim ki, tələbələrdən çox müəllimlər onu dinləməyə gəlirdilər. Baxmayaraq ki, biz onunla həmkar idik, bir dövrdə oxumuşduq, bu dərslərə böyük həvəslə gedib, o məruzələri, ifaları dinləyirdim. Çünki, müasir ədəbiyyat demək olar ki, o zamanlar yox dərəcəsində idi. Firəngiz xanım isə hər getdiyi ölkələrdən qucaq-qucaq notlar gətirib, onları ifa edirdi. XX əsr avanqard musiqisinin klassikləri olan Arnold Şönberq, Alban Berq, Vebern, Missian, Keydcin Azərbaycanda ilk ifaçısı məhz F.Əlizadə olmuşdur. Şönberq musiqisi isə onun ifasında xüsusi yer tutur. Uzun illər sonra Amerikanın Los-Anjelis şəhərində Şönberq universitetində dahi bəstəkar Şönberqin qızı F.Əlizadənin atasının əsərlərinin ifasından və öz əsərlərindən vəcdə gəldiyini söyləyəcək.

70-ci illərdə artıq onun əsərləri müasir musiqiyə həsr olunmuş nüfuzlu festivallarda, ABŞ, Almaniya, İngiltərə, Hollandiyada səslənir. Elə o dövrlərdə nüfuzlu alman mətbuatında belə bir kəliməyə rast gəlirik: “Çingiz Aytmatovun kitabları kimi F.Əlizadənin musiqisi Qərb üçün Şərqi kəşf eləyir.” 2000-ci illərdə isə məşhur Amerikalı musiqiçi Yo-Yo-Ma  Bakıya gələrkən “Rastropoviç və F.Əlizadənin vətəninə gəldiyim üçün özümü xoşbəxt hiss edirəm” deyəcəkdir. Onun haqqında Nikolay Slonimskiy deyəcəkdir. “F.Əlizadə — təbiətin möcüzəsidir”.

90-cı illər F.Əlizadə yaradıcılığının Türkiyə mərhələsi başlayır. Türkiyənin Mersin şəhərinin Opera və Balet Teatrının açılışı üçün ona balet yazmaq sifariş olunur. Nicat Cüməlinin poeması əsasında 2 pərdəli “Boş beşik” baleti yazılır. Əsəri tamaşaya qoymaq üçün Moskva Böyük Teatrından, Yuriy Papko və Marj Skott dəvət olunur. Nəhayət, 1993-cü  il yanvarın 3-də Azərbaycan dirijoru N.Rzayevin rəhbərliyilə əsərin ilk tamaşası böyük uğurla keçir. Uzun zaman repertuardan düşməyən bu balet Türkiyənin başqa şəhərlərində də göstərilir. Daha sonra F.Əlizadə bu teatrla uzun bir müddət ərzində əməkdaşlıq edir. 50 illik yubileyində Mersin şəhərinin valiliyi tərəfindən F.Əlizadə günləri təşkil olunur. Bu tədbirə dünyanın bir çox yerlərindən – Almaniya, Yaponiya, Moskva, Tiflis, Bakı və b. şəhərlərdən qonaqlar, ifaçılar gəlir. Mersin həmin günlər F.Əlizadə musiqisiylə böyük bir konsert həyatı yaşayır.

Türkiyədən sonra Almaniyaya işləməyə dəvət alan F.Əlizadə, yaradıcılığında yeni bir mərhələyə qədəm qoyur. Həyat və yaradıcılığının on iki ili Almaniyanın Berlin şəhəriylə bağlanır. Burada o, müasir musiqi araşdırmaları aparır, açıq dərslər verir. Onun Almaniyadakı açıq dərsləri — “Master-class”ları bu günə qədər də davam edir. Dünyanın hər yerindən yaz-yay aylarında F.Əlizadə dərslərini dinləməyə musiqiçilər gəlirlər. Bu açıq dərslər, San-Diyeqoda, San-Fransiskoda da böyük auditoriya yığmışdı. Artıq dünya səhnələri, dünya ifaçıları öz repertuarında F.Əlizadənin musiqisini görmək istəyirdilər. Qeyd etməliyik ki, F.Əlizadə yeganə Azərbaycan bəstəkarıdır ki, xaricdən ona opera, balet, konsert və s. əsərlər yazmaq üçün sifarişlər verilir.Məsələn,

Berlin filarmoniyasının 12 violonçelçalanlar ansamblı üçün “Şüştər”, violonçelçalanların M.Rastrapoviç adına Beynəlxalq müsabiqə üçün “Oyan”, Dünyanın məşhur “Kronos” kvarteti üçün “Muğamsayağı”, “Oazis”, “Abşeron kvinteti”. Hətta bu kollektiv tamamilə F.Əlizadə əsərlərindən ibarət disk-albom da çıxarmışdı. Londonda albomun təqdimatında diskin üzərində yazılan sözlər – “Biz Azərbaycanı Nizaminin Leyli və Məcnunu ilə tanıyırdıq, indi isə F.Əlizadənin musiqisiylə sevdik” kəlimələri bir daha təkrarlanmışdı. Amsterdamda keçirilən III Beynəlxalq flamenko festivalı üçün Muğam-Flamenko-Muzflamenqo əsərində Əliağa Vahidin qəzəlləri ispan-holland dillərində səslənmişdi. F.Əlizadə bu əsərdə azərbaycan muğamını ispan flamenkosu ilə qarşılaşdıraraq muğam ifaçısı Zabit Nəbizadəni məşhur musiqiçi Karlos Moreno Denia Artura Ramokayla bir səhnəyə çıxarır. Flamenqo musiqisinə azərbaycanın tar alətini də əlavə edir. Belə bir qarşılaşma onun bundan öncə yazdığı “Dərviş” əsərində də rast gəlinir. Amerikalı musiqiçi, məşhur violonçelçalan Yo-Yo-Ma və görkəmli muğam ustası Alim Qasımov Amerikada bir səhnəni paylaşmışdılar. Muşam və mausir musiqi “Muğam və avanqard”. Bütün bunlar böyük Muğam Dünyası proyektinin başlanğıclarıydı. Heç də təsadüfi deyil ki, Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə keçən “Muğam dünyası” Beynəlxalq Festivalının musiqi rəhbərliyi məhz F.Əlizadəyə həvalə olunur və biz nəhayət köhnə steriotipləri yıxan hökumət konsertlərinin yeni müasir, professional quruluşunun şahidi oluruq.

Qərb və Şərq arasında vasitəçi olan F.Əlizadə Xyuston Qrand Operanın təklifi və sifarişi ilə “Sənin adın Dənizdir” operasını yazır. Özünün librettosu əsasında yazılan operada azərbaycanlı xanəndə Seymur ilə amerikalı rəssam qız Dəniz arasında məhəbbətdən bəhs olunur. Hər zamankı kimi azərbaycan muğamının və müasir musiqinin sintezindən əmələ gələn tamaşada muğam ifaçıları  , Babək Niftəliyev (Seymur), Mələkxanim Əyyubova ( Seymurun anasi), tarzən Möhlət Müslümov, kamançaçalan Fəxrəddin Dadaşov da iştirak etmişlər. F.Əlizadənin müasir opera  janrında yazdığlı “İntizar” operasını xüsusilə qeyd etmək istərdim. Professor Nərgiz Paşayevanın librettosu əsasında yazılan bu əsər, Azərbaycanın bu günkü peallığına görə ən aktual məqamlara toxunan bir mövzudur. Bu əsərdə yazıçı-bəstəkar tandemi biri-birini çox dolğun şəkildə tamamlamışdır.

Bu qədər gərgin yaradıcılıq işlərinin arasında F.Əlizadə ictimai işlərdən də geri qalmır. O, Avstriyada keçirilən V.A.Motsart adina kecirilən müsabiqəsinin jüru üzvi kimi – Berlin İncəsənətAkademiyasını təmsil edir. Müsabiqənin vacib əsəri kimi F.Əlizadənin “Dastan” pyesi proqrama daxildir.

F.Əlizadə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri kimi də çox böyük işlər görür. Onun gəlişiylə İttifaqın köhnə-yeni binasına qayıdışıyla, gənc bəstəkarların musiqi həyatında bir canlanma əmələ gəlmişdi. Gənclərə öz köməyini əsirgəməyən F.Əlizadə, Azərbaycan musiqisinin inkişafı naminə maraqlı proyektlərlə imza atarag, Azərbaycan Bəstəkarkar İttifaqında yaradıcı insanlarla görüşlər, musiqi gecələri təşkil edir. Bəstəkarların əsərlərindən ibarət plenumlar, festivalların keçirilməsi də İttifaqın gərgin işinin bir parçası, F.Əlizadə həyatının bir mərhələsidir. İnsanın həyatı davam etdikcə bu mərhələlər davam edir. F.Əlizadənin də yaradıcılıq yolunda hələ üzün bir mərhələlər dövrü var. Yeni zirvələrə, yeni mərhələlərə addımlayan bu yolda biz də öz növbəmizdə Firəngiz xanıma uğurlar arzulayırıq.

HƏCƏR BABAYEVA
əməkdar incəsənət xadimi